Общее
Ключавая ідэя: гістарычная перыядызацыя з’яўляецца інструментам пазнання гісторыі, які дазваляе ўпарадкаваць гістарычныя факты, больш глыбока асэнсаваць гістарычны працэс і яго заканамернасці.
Тематический план
- Общее
- РАЗДЗЕЛ I. СВЕТ У ХIХ — ПАЧАТКУ ХХ ст.
РАЗДЗЕЛ I. СВЕТ У ХIХ — ПАЧАТКУ ХХ ст.
Ключавая ідэя: у выніку прамысловай рэвалюцыі адбыўся пераход ад аграрна-рамеснай цывілізацыі да індустрыяльнай.
Прамысловая рэвалюцыя — адна з найвялікшых з’яў сусветнай гісторыі. Значэнне прамысловай рэвалюцыі настолькі вялікае, што яе параўноўваюць з неалітычнай рэвалюцыяй, якая ператварыла паляўнічых і збіральнікаў у земляробаў і рамеснікаў і прывяла да стварэння старажытных цывілізацый. Прамысловая рэвалюцыя змяніла аблічча Еўропы, а затым і ўсяго свету. У той жа час яна нанесла непапраўную шкоду прыродзе і абумовіла комплекс глабальных праблем, ад вырашэння якіх залежыць лёс чалавецтва.
Ключавая ідэя: прамысловая рэвалюцыя была выклікана тэхнічнымі вынаходніцтвамі і інавацыямі, якія, у сваю чаргу, паслужылі асновай навукова-тэхнічнай рэвалюцыі сярэдзіны ХХ ст.
Прамысловая рэвалюцыя выразілася ў масавым выкарыстанні новых тэхналогій, якія мянялі не толькі характар вытворчага працэсу, крыніцы энергетычнай сыравіны, але і сістэму кіравання, камунікацыі і сацыяльную структуру грамадства.
Ключавая ідэя: многія сацыяльныя з’явы XIX — пачатку ХХ ст., такія як змяненне структуры грамадства і ладу жыцця людзей, з’яўленне рабочага руху, а таксама афармленне новых ідэалогій і партый, былі выкліканы прамысловай рэвалюцыяй.
Прамысловая рэвалюцыя зрабіла ўплыў на ўсе бакі жыцця еўрапейскага грамадства, прама або ўскосна закранула не толькі сацыяльную, але і палітычную сферу.
Ключавая ідэя: падзеі 9 лістапада 1799 г. адкрылі шлях генералу Банапарту да тытула імператара Францыі і пераўтварэння Французскай рэспублікі ў буржуазную імперыю.
З прыходам да ўлады Напалеона Банапарта ў дзяржаве пачаліся пераўтварэнні ў інтарэсах буржуазіі. Сканцэнтраваўшы ўладу ў сваіх руках, абапіраючыся на армію і паліцыю, Банапарт цэнтралізаваў сістэму кіравання, заканадаўча аформіў новую мадэль маёмасных адносін, ліквідаваў у Францыі перажыткі феадальнага ладу.
Ключавая ідэя: у ходзе напалеонаўскіх войнаў у Еўропе сфарміравалася палітычная, эканамічная і сацыяльная сістэма, характэрная для буржуазнага грамадства; напалеонаўскія войны перакроілі карту Еўропы.
Рэвалюцыйная Францыя, якая стала на шлях буржуазных пераўтварэнняў, аказалася ў знешнепалітычнай ізаляцыі. Адбіўшы агрэсію з боку іншых дзяржаў, напалеонаўская Францыя хутка перайшла да тэрытарыяльнай экспансіі, якая была заклікана цалкам перакроіць усю палітычную карту Еўропы.
Ключавая ідэя: рэвалюцыйныя падзеі ў Еўропе садзейнічалі станаўленню дэмакратычнага грамадства, дзякуючы ім былі канчаткова ліквідаваны феадальныя парадкі.
Частковая рэстаўрацыя ранейшых парадкаў у постнапалеонаўскай Еўропе прывяла да ўздыму рэвалюцыйнага руху, які адстойваў буржуазныя пераўтварэнні. Рэвалюцыйны ўздым выліўся ў далейшым у серыю еўрапейскіх рэвалюцый, вядомых як «вясна народаў».
Ключавая ідэя: Французская рэвалюцыя дала магутны імпульс абуджэнню нацыянальнай самасвядомасці народаў Еўропы, стварыла перадумовы для ўтварэння новых дзяржаў.
Крушэнне Венскай сістэмы міжнародных адносін прывяло да перагляду дзяржаўных межаў са спасылкай на нацыянальныя інтарэсы народаў, а таксама з меркаванняў канкрэтнай выгады. З часам такая палітыка стала называцца рэальнай (realpolitik), гэта значыць палітыкай, што праводзіцца любымі сродкамі, або палітыкай інтарэсаў. Упершыню пад гэтае вызначэнне патрапіла знешняя палітыка Ота фон Бісмарка.
Ключавая ідэя: пераход да імперыялізму ўзмацніў нераўнамернае развіццё дзяржаў і абвастрыў супярэчнасці паміж імі.
ХIX ст. стала перыядам глабальнай трансфармацыі ва ўсіх сферах грамадскага развіцця. Менавіта ў гэты час канчаткова аформіліся новыя грамадскія класы, хуткімі тэмпамі ішло станаўленне капіталістычнага грамадства, вялікія змены адбыліся ў палітычнай сістэме — з’явіліся новыя ідэалогіі і партыі, пачала актыўна распаўсюджвацца рэспубліканская форма дзяржаўнага ўладкавання.
Ключавая ідэя: кансерватызм, лібералізм і сацыялізм па-свойму тлумачылі, якімі павінны быць дзяржава і грамадства.
Капіталістычнае грамадства стварыла перадумовы для ўтварэння шырокага спектра ідэалогій і палітычных партый, якія адстойвалі інтарэсы асобных класаў і грамадскіх груп.
Ключавая ідэя: пасля завяршэння Грамадзянскай вайны пачалося бурнае эканамічнае развіццё ЗША, якія апярэдзілі ўсе астатнія краіны свету.
Злучаныя Штаты Амерыкі — адна з самых маладых дзяржаў свету. 250 гадоў па гістарычных мерках — зусім невялікі тэрмін. Але гэтага аказалася дастаткова, каб ЗША ператварыліся ў самую моцную і магутную дзяржаву свету. Складана адказаць на пытанне, чаму і як гэта адбылося. Зразумела толькі тое, што вытокі ўзвышэння ЗША варта шукаць у асаблівасцях іх гістарычнага развіцця.
ЗША ў ХІХ — пачатку ХХ ст. — гэта не толькі гісторыя эканамічнага ўздыму, грандыёзных поспехаў ва ўсіх сферах жыцця грамадства і дзяржавы, але і гісторыя нястрымнага пашырэння межаў дзяржавы, у тым ліку заваёвы суседніх тэрыторый.
Ключавая ідэя: нераўнамернасць развіцця краін Захаду ўзмацніла супярэчнасці паміж імі.
Сістэма міжнародных адносін, усталяваная ў 1814—1815 гг. на Венскім кангрэсе, пасля падзелу напалеонаўскай імперыі, заставалася ў сіле да Крымскай (Усходняй) вайны. Інтарэсы былых саюзнікаў аказаліся абсалютна рознымі. Наступны перыяд быў азнаменаваны фарміраваннем у міжнародных адносінах сістэмы блокаў, якая праіснавала ажно да пачатку Першай сусветнай вайны.
Ключавая ідэя: рэформы, праведзеныя ў Расіі ў XIX ст., прывялі да яе ператварэння з феадальнай манархіі ў буржуазную дзяржаву.
Расійская імперыя з’яўлялася абсалютнай манархіяй. У аснове яе афіцыйнай ідэалогіі ляжала тэорыя адзінства праваслаўя, самадзяржаўя і народнасці. Ідэя цара як намесніка Бога на зямлі рабіла палітычныя рэформы ў Расіі даволі складаным і супярэчлівым працэсам. Значная частка кіруючага класа выступала супраць якіх бы там ні было змен і перамен, што закраналі яго інтарэсы. Таму ў самадзяржаўнай Расіі ажыццяўляўся курс павольных і паступовых сацыяльна-эканамічных і палітычных рэформ на працягу ўсяго XIX і пачатку XX ст.
Ключавая ідэя: нявырашаныя пытанні ўнутранай і знешняй расійскай палітыкі прывялі ў выніку да Першай рускай рэвалюцыі.
Ключавая ідэя: XIX ст. у гісторыі славянскіх народаў было стагоддзем культурнага адраджэння, фарміравання нацыянальнай самасвядомасці і барацьбы за набыццё нацыянальнага суверэнітэту.
Да пачатку XIX ст. многія славянскія народы не мелі сваёй дзяржаўнасці. Большая іх частка знаходзілася пад уладай іншаземных імперый. У імкненні вызваліцца ад прыгнёту славянскія краіны змагаліся за незалежнасць і магчымасць захавання сваёй нацыянальнай культуры.
Ключавая ідэя: пранікненне замежнага капіталу садзейнічала развіццю капіталістычных адносін у дзяржавах Усходу, але ў той жа час падрывала іх традыцыйныя асновы і абмяжоўвала суверэнітэт.
У пачатку ХХ ст. тэрытарыяльны падзел свету завяршыўся. Большасць краін Азіі і Афрыкі, у тым ліку такіх буйных, як Індыя і Інданезія, сталі калоніямі. Кітай, Іран, Асманская імперыя захавалі палітычную самастойнасць, але ў фінансавых і эканамічных адносінах знаходзіліся ў залежнасці з-за навязаных ім нераўнапраўных дагавораў. Адной Японіі ў канцы XIX ст. удалося не толькі захаваць незалежнасць, але і стаць на шлях капіталістычнага развіцця, ажыццявіўшы шэраг радыкальных рэформ.
Ключавая ідэя: у XIX — пачатку ХХ ст. абвастрылася барацьба еўрапейскіх дзяржаў за панаванне над краінамі Усходу.
Другая палова XIX ст. — перыяд, калі ўсе вядучыя сусветныя дзяржавы актывізавалі сваю каланіяльную экспансію. Еўрапейцы прыступілі да канчатковага тэрытарыяльнага падзелу свету, усталявалі панаванне ў новых калоніях і сталі эксплуатаваць іх працоўныя і прыродныя рэсурсы.
Ключавая ідэя: каланіяльная палітыка еўрапейскіх дзяржаў выклікала бязлітаснае супраціўленне народаў Азіі і Афрыкі.
Станаўленне капіталізму ў Еўропе суправаджалася ўзмацненнем каланіяльнай эксплуатацыі народаў Азіі і Афрыкі. Пад патрэбы метраполій у многіх калоніях была рэарганізавана сістэма кіравання. Гонка за рэсурсамі і рынкамі збыту і з’яўленне на палітычнай сцэне новых дзяржаў прывялі да захопніцкіх і каланіяльных войнаў. Усё гэта абумовіла зараджэнне антыкаланіяльнай барацьбы залежных краін і тэрыторый Азіі і Афрыкі.
Ключавая ідэя: рэформы і рэвалюцыйныя пераўтварэнні адлюстроўвалі імкненне дзяржаў Усходу вырвацца са стану адсталасці і паскорыць сацыяльна-палітычнае развіццё.
У пачатку XX ст. узмацніліся супярэчнасці паміж калоніямі і метраполіямі, паміж фармальна незалежнымі краінамі і каланіяльнымі дзяржавамі. У краінах Усходу паступова ўспрымаліся распаўсюджаныя ў Еўропе палітычныя ідэі — ад умерана ліберальных да рэвалюцыйных, сацыялістычных. Гэты перыяд у гісторыі краін Усходу вядомы таксама як «абуджэнне Азіі».
Ключавая ідэя: вызваленчы рух, які ахапіў у канцы XVIII — пачатку XIX ст. амаль усю Лацінскую Амерыку, увянчаўся пераўтварэннем большасці калоній у незалежныя дзяржавы, якія ў хуткім часе патрапілі ў эканамічную залежнасць ад замежнага капіталу.
У XIX ст. на тэрыторыі Амерыканскага кантынента адбыліся вялікія змены. Абрынуліся іспанская і партугальская каланіяльныя імперыі. На палітычнай карце свету з’явілася каля дваццаці новых лацінаамерыканскіх дзяржаў. Аднак яны, хаця і дабіліся свабоды, аказаліся ў няўстойлівым палітычным становішчы, у іх часта адбываліся войны і рэвалюцыі. Краіны Лацінскай Амерыкі ператварыліся ў аб’ект экспансіянісцкіх прэтэнзий з боку развітых капіталістычных дзяржаў.
Ключавая ідэя: XIX ст. стала часам з’яўлення абсалютна новых абласцей навуковых ведаў, якія хутка ўкараняліся ў штодзённае жыццё людзей. Рэакцыяй на грамадскія змены стала з’яўленне ў літаратуры і мастацтве новых кірункаў і жанраў.
Тэхнічны прагрэс стымуляваў развіццё навукі, якая, у сваю чаргу, садзейнічала ўдасканаленню прамысловай вытворчасці і мяняла звыклыя веды людзей пра навакольны свет. Біблейскія ўяўленні аб паходжанні чалавека і Сусвету падпалі пад скрышальную крытыку.
Ключавая ідэя: па сваіх непасрэдных і адкладзеных выніках, па глыбіні ўздзеяння на развіццё сучаснага грамадства Першая сусветная вайна не мела сабе роўных ва ўсёй папярэдняй гісторыі чалавецтва.
Першая сусветная вайна — адна з буйнейшых у гісторыі чалавецтва. У ёй удзельнічала 38 дзяржаў. Два ваенна-палітычныя блокі, якія ствараліся на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў, супрацьстаялі адзін аднаму. З аднаго боку гэта былі краіны Антанты — Англія, Францыя і Расія, з іншага — Германія, Аўстра-Венгрыя і іх саюзнікі — Цэнтральныя дзяржавы. Ваенныя дзеянні ішлі на сушы на тэрыторыі двух кантынентаў (Еўразія і Афрыка) і на моры. На палях бітваў ваявала каля 70 млн чалавек. Вынікамі вайны сталі гібель каля 10 млн чалавек, вялікія матэрыяльныя страты ўсіх краін, якія ваявалі. Вайна так і не вырашыла ўсіх супярэчнасцей паміж буйнейшымі імперыялістычнымі краінамі, а стала перадумовай для новай, яшчэ больш страшнай і разбуральнай Другой сусветнай вайны.
- РАЗДЗЕЛ II. Раздзел II. СВЕТ У ЭПОХУ КРЫЗІСУ ІНДУСТРЫЯЛЬНАГА ГРАМАДСТВА (1918—1945)
РАЗДЗЕЛ II. Раздзел II. СВЕТ У ЭПОХУ КРЫЗІСУ ІНДУСТРЫЯЛЬНАГА ГРАМАДСТВА (1918—1945)
Ключавая ідэя: Версальска-Вашынгтонская сістэма міжнародных адносін апынулася няўстойлівай і нетрывалай.
У 1919—1920 гг. прадстаўнікі краін — пераможцаў у Першай сусветнай вайне сабраліся ў Парыжы. Яны павінны былі вызначыць будучыню Еўропы і свету. Тон на Парыжскай мірнай канферэнцыі задавалі прэзідэнт ЗША В. Вільсан, прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Д. Лойд Джордж і прэм’ер-міністр Францыі Ж. Клемансо, вядомыя як «вялікая тройка».
Ключавая ідэя: рэвалюцыі 1917 г. у Расіі істотна змянілі сусветны парадак у ХХ ст.
Першая сусветная вайна стала пераломным перыядам у расійскай гісторыі. Эканамічная і палітычная сістэмы самадзяржаўя не вытрымалі выпрабавання на трываласць у сутыкненні з буйнейшым блокам еўрапейскіх дзяржаў на чале з Германіяй. Агульнанацыянальны крызіс, выкліканы вайной, прывёў да падзення самадзяржаўя і ўсталявання савецкай улады, якая паспяхова завяршыла да пачатку Другой сусветнай вайны індустрыяльную мадэрнізацыю краіны, пачатую яшчэ ў канцы XIX ст.
Ключавая ідэя: сутыкнуўшыся пры сваім стварэнні з вялізнымі цяжкасцямі, савецкая дзяржава здолела ажыццявіць рывок, якому няма роўных у свеце, праўда, заплаціўшы за гэта немалую сацыяльную цану.
Перамога ў Грамадзянскай вайне, адбіццё інтэрвенцыі заходніх дзяржаў і Японіі засведчылі станаўленне новай сацыялістычнай дзяржавы. Паставіўшы сваёй мэтай стварэнне камуністычнага грамадства, савецкая дзяржава паскоранымі тэмпамі пачала праводзіць індустрыялізацыю і мадэрнізацыю.
Ключавая ідэя: з кангламерату розных дзяржаўных і нацыянальна-дзяржаўных утварэнняў, на якія распалася Расійская імперыя, была ўтворана новая сацыялістычная дзяржава.
На тэрыторыі зніклай Расійскай імперыі на фоне ўзмацнення нацыяналістычных памкненняў асобных тэрыторый запанавала ідэя стварэння адзінай дзяржавы на чале з бальшавікамі. СССР, утвораны як федэрацыя нацыянальных рэспублік, фактычна з’яўляўся ўнітарнай дзяржавай дзякуючы адзінай камуністычнай партыі, якая кантралявала ўсе ўрадавыя органы ўлады. У рамках СССР пачалася рэалізацыя савецкай эканамічнай мадэлі.
Ключавая ідэя: у міжваенны перыяд краіны Захаду прайшлі шлях ад аднаўлення і адноснага росквіту да эканамічнага крызісу, які ахапіў усе заходнія краіны.
Першае дзесяцігоддзе пасля завяршэння Першай сусветнай вайны можна падзяліць на два перыяды: пяць гадоў напружанага аднаўлення (1919—1923) і наступныя шэсць гадоў адноснага міру і росквіту (1924—1929). Другое пасляваеннае дзесяцігоддзе варта разглядаць як пралог да кровапралітнай і трагічнай сусветнай вайны 1939—1945 гг.
Ключавая ідэя: умовы Версальскага мірнага дагавора ўспрымаліся пераможанымі краінамі як абуральная несправядлівасць і спарадзілі рэваншысцкія настроі.
Архітэктары Версальскай сістэмы міжнародных адносін лічылі, што Першая сусветная вайна павінна стаць апошняй у гісторыі.
Пасля Першай сусветнай вайны аптымістычныя настроі змяніліся песімістычнымі. Пахіснулася вера ў дэмакратычныя інстытуты і свабодныя рыначныя адносіны. Грамадства, якое спачатку ўцягнула людзей у крывавую вайну, а затым апынулася не ў стане абараніць іх ад яе разбуральных вынікаў у першыя пасляваенныя гады, расчаравала еўрапейцаў. З падачы нямецкага філосафа О. Шпенглера сталі гаварыць пра «скон Еўропы», маючы на ўвазе пад гэтым, што старая буржуазная Еўропа сыходзіць у мінулае і на змену ёй павінен прыйсці нейкі новы грамадскі парадак. Камуністы бачылі выйсце ў рэвалюцыі і стварэнні бяскласавага сацыялістычнага грамадства, іх праціўнікі — ва ўсталяванні цвёрдага парадку і антыдэмакратычнай дыктатуры.
На хвалі ўсеагульнай незадаволенасці дэмакратыяй у некаторых краінах Еўропы ўзніклі таталітарныя фашысцкія рэжымы. Усталяванне фашызму стала найбольш яскравым сведчаннем крызісу заходнееўрапейскай цывілізацыі.
Ключавая ідэя: у міжваенны перыяд краіны Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі працягвалі барацьбу за незалежнасць, і толькі Японія стала на шлях знешнепалітычнай экспансіі.
У пачатку ХХ ст. большасць краін Азіі і Афрыкі ўсё яшчэ захоўвалі сваю нацыянальна-культурную самабытнасць і знаходзіліся ў рознай ступені залежнасці ад вядучых еўрапейскіх дзяржаў. Асаблівасцю ўсходніх цывілізацый (за выключэннем Японіі) было захаванне аграрна-традыцыйнага ўкладу жыцця. Аднак новыя тэндэнцыі ХХ ст. паступова пранікалі і ў гэтыя краіны. Новыя формы ў параўнанні з ранейшым перыядам прымалі нацыянальна-вызваленчыя рухі. Краіны Лацінскай Амерыкі, хаця і дабіліся незалежнасці, знаходзіліся пад вялізным уплывам Еўропы і ЗША.Ключавая ідэя: у міжваенны перыяд краіны Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі працягвалі барацьбу за незалежнасць, і толькі Японія стала на шлях знешнепалітычнай экспансіі.
У пачатку ХХ ст. большасць краін Азіі і Афрыкі ўсё яшчэ захоўвалі сваю нацыянальна-культурную самабытнасць і знаходзіліся ў рознай ступені залежнасці ад вядучых еўрапейскіх дзяржаў. Асаблівасцю ўсходніх цывілізацый (за выключэннем Японіі) было захаванне аграрна-традыцыйнага ўкладу жыцця. Аднак новыя тэндэнцыі ХХ ст. паступова пранікалі і ў гэтыя краіны. Новыя формы ў параўнанні з ранейшым перыядам прымалі нацыянальна-вызваленчыя рухі. Краіны Лацінскай Амерыкі, хаця і дабіліся незалежнасці, знаходзіліся пад вялізным уплывам Еўропы і ЗША.
Ключавая ідэя: ідэалогіі нацыянальна-вызваленчага руху выражалі пратэст народаў супраць прыгнечання, іх імкненне да нацыянальнай незалежнасці, самастойнасці і самабытнасці.
Паняцце «ідэалогія» ў навуковы зварот увёў французскі філосаф і эканаміст XVIII ст. А. Д. дэ Трасі. Ён разглядаў ідэалогію як асаблівую навуку, якая вывучала агульныя законы паходжання, прычыны фарміравання, развіццё ідэй і іх функцыянаванне ў грамадстве. Вучоны лічыў, што ідэалогія павінна стаць асновай усяго збору навук аб прыродзе чалавечага грамадства, перш за ўсё такіх як палітыка, этыка, педагогіка. Пры жыцці дэ Трасі ідэалогія не была прызнана ў якасці навукі.
Сучасная навука разглядае ідэалогію як сістэму поглядаў і ідэй, у якой усведамляюцца і ацэньваюцца стаўленне людзей адно да аднаго, сацыяльныя праблемы і канфлікты, а таксама ўтрымліваюцца мэты і праграмы сацыяльнай дзейнасці, накіраванай на замацаванне або змяненне такіх грамадскіх адносін.
Ключавая ідэя: у культуры знайшла адлюстраванне эпоха з яе светапоглядам, каштоўнасцямі, навуковымі і тэхнічнымі дасягненнямі; заўважна ўзмацніўся ўзаемаўплыў культур.
У першай палове XX ст. заходняя цывілізацыя перажывала сур’ёзныя выпрабаванні. Многія мысліцелі гаварылі пра яе крызіс, які быў звязаны не толькі з навуковым прагрэсам, але і з Першай сусветнай вайной, фашызмам, эканамічным крызісам 1929—1933 гг., каланіяльнымі праблемамі. У той час калі інтэлектуальнае асяроддзе перажывала духоўны крызіс, урбанізаваныя народныя масы індустрыяльных краін патроху адыходзілі ад спадчыны традыцыйнай культуры і пераймалі спажывецкую культуру забаў, прыўнесеную новымі камунікацыйнымі тэхналогіямі. Уступіўшы ў супярэчнасць з навуковым развіццём і эканамічнымі, палітычнымі, сацыяльнымі зменамі, царква вагалася паміж кансерватызмам, які абапіраўся на традыцыі, і жаданнем прыстасавацца да сучаснага свету.
Ключавая ідэя: палітыка «прымірэння» агрэсара прывяла да радыкальнага змянення балансу сіл у Еўропе, аслаблення геапалітычных пазіцый Вялікабрытаніі і Францыі. Вайна стала непазбежнай.
Версальска-Вашынгтонская сістэма міжнародных адносін, створаная пасля Першай сусветнай вайны, задавальняла многія краіны, акрамя Германіі, Японіі і Італіі. Гэтыя тры дзяржавы ў далейшым і стварылі ачагі новай сусветнай вайны. З усталяваннем таталітарных рэжымаў у Італіі, а затым і ў Германіі ўсё больш выразна абазначаліся іх агрэсіўныя памкненні. Фашысцкія ўрады гэтых краін ставілі сваёй мэтай перагледзець Версальскі і іншыя мірныя дагаворы і стварыць «новы сусветны парадак». Ліга Нацый, у статуце якой былі прадугледжаны і калектыўныя меры супраць агрэсара для вырашэння канфліктных сітуацый, на жаль, не змагла забяспечыць жаданай стабільнасці ў Еўропе.
Ключавая ідэя: Другая сусветная вайна стала буйнейшым ваенным сутыкненнем у гісторыі чалавецтва. Яна пачалася ў выніку абвастрэння супярэчнасцей паміж вядучымі сусветнымі дзяржавамі.
Другая сусветная вайна стала працягам экспансіянісцкай палітыкі нацысцкай Германіі і ў выніку самым працяглым і разбуральным канфліктам у гісторыі чалавецтва.
Асноўнай прычынай Другой сусветнай вайны было імкненне Германіі, Італіі і Японіі да перадзелу свету і стварэння вялізных каланіяльных імперый. З боку краін-агрэсараў вайна мела захопніцкі характар, яны выношвалі планы фізічнага знішчэння «непаўнацэнных» народаў.
Нягледзячы на ідэалагічныя і палітычныя супярэчнасці паміж краінамі, якія сталі ахвярамі агрэсараў, іх лідары паступова ўсведамлялі неабходнасць бескампраміснай барацьбы супраць агульнага ворага да таго часу, пакуль ён не будзе пераможаны канчаткова. У гады вайны была ўтворана антыгітлераўская кааліцыя, асновай якой сталі СССР, ЗША і Вялікабрытанія. Вырашальную ролю ў разгроме фашысцкай Германіі і яе саюзнікаў адыграў Савецкі Саюз.
Ключавая ідэя: перамога ў Вялікай Айчыннай вайне была забяспечана не толькі ваенна-палітычнай перавагай, але і маральным, і духоўным адзінствам савецкага народа.
Вялікая Айчынная вайна стала цэнтральнай падзеяй Другой сусветнай вайны. Менавіта ўнёсак СССР, подзвіг савецкага народа ў канчатковым выніку сталі вызначальнымі ў перамозе над дзяржавамі «восі» і ў цэлым над фашызмам.
Ключавая ідэя: Вялікая Перамога ў Другой сусветнай вайне была дасягнута агульнымі намаганнямі краін антыгітлераўскай кааліцыі, але вырашальную ролю ў разгроме фашысцкага блока адыграў Савецкі Саюз.
Антыгітлераўская кааліцыя фарміравалася ў перыяд з лета 1941 г. да лета 1942 г. У гэты час асноўным пытаннем для СССР было адкрыццё другога фронту, аднак яго вырашэнне зацягнулася да лета 1944 г., калі пераломны момант у вайне быў ужо пяройдзены, а ваенная магутнасць Савецкага Саюза ні ў каго не выклікала сумненняў.
- РАЗДЗЕЛ III. КРАІНЫ СВЕТУ Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ ХХ — ПАЧАТКУ ХХІ СТ.
РАЗДЗЕЛ III. КРАІНЫ СВЕТУ Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ ХХ — ПАЧАТКУ ХХІ СТ.
Ключавая ідэя: адметнай асаблівасцю новай эпохі з’яўляецца пераход ад біпалярнага свету да фарміравання новай палітычнай структуры, да новай сістэмы міжнародных адносін.
Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны найбольшы ўплыў у свеце мелі дзве вялікія дзяржавы — СССР і ЗША. Сфарміравалася сістэма міжнародных адносін, якая характарызавалася расколам свету на дзве грамадска-палітычныя сістэмы, што варагавалі паміж сабой, — капіталістычную і сацыялістычную. Да канца 1980-х гг. паміж імі ішла «халодная вайна» — ваеннае, палітычнае, ідэалагічнае і эканамічнае супрацьстаянне паміж СССР і яго прыхільнікамі з аднаго боку і ЗША і іх саюзнікамі з другога.
Ключавая ідэя: станаўленне постіндустрыяльнага грамадства непасрэдна звязана з глабальнай інфармацыйнай рэвалюцыяй.
Адным з фактараў, якія шмат у чым вызначылі гісторыю сучаснага грамадства, стала навуковатэхнічная рэвалюцыя (НТР). Дасягненні навукі і тэхнікі не толькі істотна змянілі характар вытворчых працэсаў, але і карэнным чынам паўплывалі на ўсё чалавечае жыццё. Найноўшыя тэхналогіі праніклі ў самыя аддаленыя куткі планеты, збліжаючы шляхі развіцця асобных краін і народаў.
Ключавая ідэя: аднавіўшы сваю эканоміку і дэмакратычныя інстытуты пасля Другой сусветнай вайны, краіны Заходняй Еўропы перайшлі да пабудовы постіндустрыяльнага грамадства.
З дапамогай плана Маршала заходнееўрапейскія краіны адносна хутка ліквідавалі разбуральныя наступствы Другой сусветнай вайны — аднавілі прамысловасць, сельскую гаспадарку і транспартную сетку, знішчаныя вайной. У 1950-я гг. эканоміка заходнееўрапейскіх дзяржаў перажывала ўжо сапраўдны бум.
У палітычным жыцці правыя партыі, якія раней падтрымлівалі фашызм, былі дыскрэдытаваныя. У Францыі, Італіі і Германіі камуністы і сацыялісты (левыя партыі) часта ўзначальвалі супраціўленне нацызму. Па гэтай прычыне многія пасляваенныя ўрады праводзілі палітыку, якая была б ухвалена левымі.
Ключавая ідэя: пасля Другой сусветнай вайны склаліся спрыяльныя ўмовы для практычнага ажыццяўлення ідэі еўрапейскага адзінства.
Пасля Другой сусветнай вайны актывізаваўся працэс еўрапейскай інтэграцыі. Эканамічная інтэграцыя ішла нашмат хутчэй, чым палітычная. У 1957 г. была створана Еўрапейская эканамічная супольнасць, і толькі ў 1993 г. адбылося афармленне наднацыянальнага еўрапейскага інстытута — Еўрапейскага саюза, які прадугледжваў акрамя эканамічнага таксама палітычнае аб’яднанне еўрапейскіх дзяржаў.
Ключавая ідэя: у пасляваенны перыяд краіны Цэнтральнай і Паўднёва-Усходняй Еўропы прайшлі шлях ад агульнадэмакратычных пераўтварэнняў да сацыялізму на савецкі ўзор, а затым да паскоранай «капіталізацыі» грамадства і збліжэння с Захадам, перажываючы на кожным з этапаў новыя цяжкасці і праблемы.
Паняцце Усходняя Еўропа выкарыстоўваецца ў гістарычнай літаратуры перш за ўсё ў геапалітычным значэнні і абазначае рэгіён, які склаўся гістарычна і знаходзіўся ў пасляваенныя дзесяцігоддзі пад кантролем СССР. Пасля распаду Савецкага Саюза ў дачыненні да гэтага рэгіёну стала ўжывацца выключна геаграфічнае паняцце — Цэнтральная і ПаўднёваУсходняя Еўропа (ЦПУЕ).
У першыя пасляваенныя гады дзякуючы падтрымцы СССР камуністы ўсталявалі сваю непадзельную ўладу практычна ва ўсіх краінах Усходняй Еўропы. Адмовіўшыся ад агульнадэмакратычных пераўтварэнняў, яны абвясцілі ў 1947—1949 гг. афіцыйны курс на пабудову ў гэтых дзяржавах асноў сацыялізму. У якасці ўзору была ўзята савецкая мадэль сацыяльна-эканамічнага і палітычнага развіцця: прыярытэт дзяржавы ў эканоміцы, паскораная індустрыялізацыя, калектывізацыя, фактычная ліквідацыя прыватнай уласнасці, дыктатура кампартый, гвалтоўнае ўкараненне марксісцкай ідэалогіі, антырэлігійная кампанія і г. д. Стварэнне Савета эканамічнай узаемадапамогі (СЭУ) (1949) і ваенна-палітычнай Арганізацыі Варшаўскага дагавора (АВД) (1955) завяршыла фарміраванне сацыялістычнага лагера.
Ключавая ідэя: захаванне ўсталяванай сацыяльна-эканамічнай мадэлі развіцця супярэчыла аб’ектыўнай неабходнасці яе рэфармавання ў адпаведнасці з запытамі постіндустрыяльнага грамадства, якое пачало складвацца.
Савецкае кіраўніцтва шчыра верыла, што капіталізм асуджаны на гібель, а за камунізмам будучыня. Аднак гэтыя надзеі не ажыццявіліся. Наадварот, у 1980-я гг. савецкая эканоміка пачала буксаваць. Рэформы, няўдала праведзеныя ў другой палове 1980-х гг., прывялі Савецкі Саюз да паскоранай дэзінтэграцыі, а затым і да распаду.
Ключавая ідэя: сацыяльна-палітычная мадэль савецкага грамадства, якая склалася яшчэ ў 1930-я гг., зазнаўшы некаторыя змены, тым не менш выклікала крытыку і нязгоду.
Пасля завяршэння Другой сусветнай вайны савецкае кіраўніцтва працягнула жорсткую ўнутраную палітыку. Новы перыяд палітычнага развіцця пачаўся пасля смерці І. В. Сталіна і ўвайшоў у гісторыю як «хрушчоўская адліга». Дэсталінізацыя і пэўная дэмакратызацыя палітычнай сістэмы прывялі да ідэйнага крызісу кіруючых палітычных вярхоў. У міжнародным плане ўвесь пасляваенны перыяд гісторыі СССР характарызаваўся гонкай узбраенняў і эскалацыяй напружанасці паміж дзвюма супрацьлеглымі сіламі, што процістаялі адна адной, — СССР і ЗША, якія часам змяняліся перыядамі разрадкі. Паміж СССР і Захадам яшчэ з 1920-х гг. існавала так званая жалезная заслона, якая перашкаджала ўсялякаму абмену паміж сацыялістычным і капіталістычным светам.
Ключавая ідэя: крызісныя з’явы, якія выявіліся ў СССР, патрабавалі неабходнасці перамен, аднак перабудова, пачаўшыся як спроба ўдасканалення сацыялістычнай сістэмы, прывяла да распаду СССР.
Ключавая ідэя: перажыўшы эканамічнае і ваенна-тэхнічнае аслабленне ў 1990-я гг., Расія здолела ўмацаваць свой суверэнітэт і сёння аказвае значны ўплыў на геапалітычную сітуацыю ў свеце.
РСФСР, найбуйнейшая па тэрыторыі і насельніцтве саюзная рэспубліка, адыгрывала дамінуючую ролю ў СССР. Аднак, як і астатнія рэспублікі, уласнай дзяржаўнасці ў савецкі перыяд яна фактычна не мела. Працэс палітычнага рэфармавання і суверэнізацыі РСФСР пачаўся пасля выбараў дэлегатаў З’езда народных дэпутатаў РСФСР у сакавіку 1990 г. У выніку выбараў каля паловы дэпутацкіх месцаў атрымалі прадстаўнікі дэмакратычных сіл, лідарам якіх стаў першы сакратар Маскоўскага гаркама КПСС Б. М. Ельцын. У маі 1990 г. ён быў абраны старшынёй Вярхоўнага Савета РСФСР.
Важнымі крокамі на шляху пабудовы новай дзяржаўнасці РСФСР сталі прыняцце Дэкларацыі аб суверэнітэце 12 чэрвеня 1990 г. і заснаванне інстытута ўсенародна абранага прэзідэнта. Першым прэзідэнтам РСФСР быў абраны 12 чэрвеня 1991 г. Б. М. Ельцын. Расія аднавіла свае гістарычныя дзяржаўныя сімвалы і стала афіцыйна называцца Расійскай Федэрацыяй (РФ). Расійскае грамадства ўступіла ў перыяд складанай і супярэчлівай трансфармацыі.
Ключавая ідэя: пасля Другой сусветнай вайны склаліся спрыяльныя ўмовы для крушэння каланіяльнай сістэмы.
Пасля Другой сусветнай вайны рэзка змяніліся суадносіны сіл на міжнароднай арэне. Уплыў еўрапейскіх краін зменшыўся, у той час як ЗША і СССР сталі звышдзяржавамі, паміж якімі пачалася «халодная вайна». Але, магчыма, самымі істотнымі зменамі былі крах каланіяльнай сістэмы і з’яўленне вялікай колькасці новых незалежных дзяржаў.
Ключавая ідэя: працэсы мадэрнізацыі ў краінах Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі ідуць са значнымі цяжкасцямі і праблемамі.
Тэрмін «мадэрнізацыя» шырока выкарыстоўваецца ў дачыненні да грамадскіх, палітычных і эканамічных працэсаў, да змен і перамен, што адбываюцца ў традыцыйным укладзе жыцця народаў розных краін.
Ключавая ідэя: сучаснае мастацтва пераасэнсоўвае асноўныя эстэтычныя прынцыпы ў кантэксце цыфравізацыі і глабалізацыі.
Адным з фактараў, якія шмат у чым вызначылі гісторыю сучаснага грамадства, стала навуковатэхнічная рэвалюцыя (НТР). Дасягненні навукі і тэхнікі не толькі істотна змянілі характар вытворчых працэсаў, але і карэнным чынам пераўтварылі ўсё чалавечае жыццё. Найноўшыя тэхналогіі трапілі ў самыя аддаленыя куткі планеты, збліжаючы шляхі развіцця асобных краін і народаў.
Ключавая ідэя: свет у ХХI стагоддзі складаны, шматстайны і супярэчлівы.
- Выніковае абагульненне
