Гісторыя Беларусі ад старажытных часоў да канца XVIII ст.

Бязладдзе ў дзяржаве прывяло да яе знешнепалітычнага аслаблення. Войны, што адбыліся на беларускіх землях у ХVII ст., сталі бедствам для насельніцтва. Значная частка жыхароў збегла або загінула ад ваенных дзеянняў, голаду і эпідэмій. Войны падарвалі сельскую гаспадарку, спынілі развіццё гарадоў. Аслабла цэнтральная каралеўская ўлада, і ўмацаваліся пазіцыі магнатаў. У Рэчы Паспалітай узмацніліся ганенні на пратэстантаў, праваслаўных, што прывяло да скасавання свабоды веравызнання.

У перыяд Паўночнай вайны 1700—1721 гг. тэрыторыя Беларусі зноў стала арэнай ваенных дзеянняў паміж расійскімі і шведскімі войскамі. Магнаты і шляхта ВКЛ падзяліліся на два варожых лагеры («сапежанцы» і «антысапежанцы»). Яны з’яўляліся прыхільнікамі адпаведна Швецыі ці Расіі і ваявалі паміж сабой. Абапіраючыся на саксонскія войскі, саюзнік расійскага цара кароль Аўгуст ІІ Моцны спрабаваў умацаваць сваю ўладу ў Рэчы Паспалітай — ​надаць ёй абсалютысцкі характар. Гэта выклікала незадаволенасць значнай часткі шляхты, якая не жадала страч­ваць свае вольнасці. У 1715 г. пачалося выступленне супраць Аўгуста ІІ. Варожыя бакі прыйшлі да кампрамісу: кароль павінен быў вывесці саксонскае войска з Рэчы Паспалітай, а шляхта — ​скасаваць канфедэрацыю. Колькасць пастаяннага войска скарачалася ў ВКЛ да 6 тыс., у Польшчы — ​да 18 тыс. чалавек. Гарантам пагаднен­ня выступіла Расія, якая ўвяла ў Рэч Паспалітую свае войскі. Паслы на сойм адрэагавалі маўчаннем на выстаўленыя ўмовы і такім чынам за­цвердзілі іх. Сойм 1717 г. увайшоў у гісторыю пад назвай «нямога».

Паўночная вайна завяршылася Ніштацкім мірам 1721 г., згодна з якім Расія атрымала новыя тэрыторыі з выхадам у Балтыйскае мора. Рэч Паспалітую не запрасілі на перамовы, што сведчыла пра яе знешнепалітычную слабасць. З ёй паступова перасталі лічыцца. Чужыя арміі маглі па ўласным жаданні праходзіць праз яе тэрыторыю, як гэта было ў час вайны за «Польскую спадчыну» (1733—1739 гг.).