Беларуская літаратура. 11 клас

Пісьменнік увасобіў складанасць чалавечых узаемаадносін праз вобразы Ганны (прадстаўніца ахвяр акупантаў і здраднікаў-паліцаяў) і Рэйдзіхі (ускосна на ёй ляжала віна за сына-здрадніка). Аўтар не паказаў рэакцыі ўсіх жыхароў вёскі Бароўка на з’яўленне Рэйдзіхі, але можна здагадацца, што яна была самай рознай, у тым ліку і негатыўнай. Мы бачым толькі рэакцыю Ганны на маці здрадніка і можам зрабіць вывад, што праз яе вобраз пісьменнік увасобіў сваё ўяўленне пра чалавечнасць і ўсёдаравальнасць. Ганна пусціла начаваць да сябе маці паліцая, які забіў яе бацьку. Гэта было зусім неспадзявана для старой, якая была гатовая да крыўды, абраз аднавяскоўцаў, разумеючы, што яе сыну няма даравання. Відаць, і Ганна не чакала ад сябе такога ўчынку. Але менавіта такая ўседаравальнасць і міласэрнасць прыносяць Ганне душэўнае заспакаенне: «Вярнуўся неспадзявана ўнутраны спакой і да Ганны. У душы ў яе ўжо чамусьці не было таго ранейшага пачуцця да Рэйдзіхі, якое яна адчула, калі ўбачыла яе на гуцянскай дарозе, — яго быццам рукой хто адвёў». У вобразе Ганны аўтар выявіў найвышэйшую ступень хрысціянскай літасцівасці і ўсёдаравальнасці, на якую здольны толькі высакародны чалавек. Менавіта праз гэту гераіню пісьменнік раскрыў лепшыя рысы беларускага жаночага характару. 

Уся вёска ведала пра неспадзяваную госцю, але ніводзін чалавек не прыйшоў і не стаў дакараць старую за сына. Людзі за ваенныя гады не ачарсцвелі, не сталі жорсткімі, а наадварот, пасля нялюдскіх 1930-х гадоў сталі бліжэй да Бога і хрысціянскіх законаў суіснавання. Аўтар апавядання «У ціхім тумане» ўслед за В. Быкавым сцвярджаў, што вайна — гэта час выпрабаванняў на чалавечнасць. Людзі спачуваюць няшчаснай бязвіннай маці. Менавіта таму бароўцы так тактоўна паводзяць сябе са знішчанай найвялікшым горам Рэйдзіхай, нягледзячы на тое, што яе сын, паліцай Якаў Рэйда, спаліў вёску, вешаў і расстрэльваў землякоў. 

Каб зразумець прычыну здрадніцтва Якава, неабходна ўважліва прасачыць гісторыю сям’і Рэйдаў. Агульнавядома, што асновы этыкі, дабрыні і маральнасці закладваюцца найперш у сям’і. Маці Якава была жанчынай лагоднай, добрай і працавітай. Менавіта на ёй трымалася ўся вялікая гаспадарка. Аднак большы ўплыў на хлопца аказаў бацька. Невыпадкова ў творы аўтар падкрэсліў і знешняе падабенства паміж Якавам і Лазарам Рэйдам: старэйшы Рэйда быў «чалавек чорны і хмуры», такім жа вырас і яго сын. Гэта падабенства, як потым высвятляецца, тычыцца не толькі знешнасці бацькі і сына, але і іх маральных якасцей. Доўгі час Лазар працаваў лесніком і пры пане, і пры савецкай уладзе. Праца гэта была нялёгкай, бо ўвесь час неабходна шукаць кампраміс паміж службовымі абавязкамі і ўзаемаадносінамі з людзьмі. Думаючы толькі пра ўласную выгаду, Рэйда дагаджаў начальству, а простых людзей за братоў не лічыў: «Рэйда службу знаў. І нёс спраўна. За гэта пан яму нядрэнна плаціў, а мужыкі — клялі і не адзін раз спрабавалі пацэліць з ружжа ў яго шырокую спіну». Праз гадоў дзесяць пасля рэвалюцыі Лазара выгналі з працы за продаж дзяржаўнага лесу. З гэтага можна зрабіць вывад, што яго прынцыповасць у адносінах да людзей не мела нічога агульнага з сумленнасцю. Таму грошы на пакупку маёнтка ў пана былі зароблены Лазарам і не «з мазаля». Гэта ўсё вельмі негатыўна характарызуе Рэйду. Не было ў яго патрэбы мець добрыя чалавечыя стасункі з аднавяскоўцамі. Калі былы ляснік пабудаваў хату на водшыбе вёскі, то паставіў высокую і шчыльную дашчаную агароджу. Яна стала мяжой паміж Рэйдам і аднавяскоўцамі, у тым ліку і маральнай. Відаць, такое супрацьстаянне і абумовіла далейшы незайздросны лёс Лазара. Невыпадкова, калі ў калгасе загарэўся кароўнік, то падазрэнне ўпала на яго. Арыштавалі менавіта Лазара Рэйду, чалавека, якога не любілі ў вёсцы. Рэйдзісе з сынам нічога не заставалася, як уцякаць ад раскулачвання. 

Аўтар напрамую не патлумачыў прычыну здрадніцтва Якава. Але, як можна зразумець, бацькаў прыклад незычлівасці да людзей, а таксама несправядлівыя адносіны вяскоўцаў і савецкай улады да яго сям’і і маглі стаць прычынай маральнай дэградацыі і здрадніцтва Якава Рэйды. Ён з’явіўся ў вёсцы ў 1942 годзе разам з карным атрадам фашыстаў. Працэс духоўнага падзення Якава не прасочваецца ў творы, але вынік відавочны. Здраднік з задавальненнем прымае ўдзел у павешанні Тараські і першым падпальвае яго хату. Пасля карнай аперацыі згарэла ўся вёска, і людзі пракліналі не толькі здрадніка, але і яго маці.