«Князь Вітаўт»
Вітаўт і Ягайла як вобразы-тыпы
Вітаўт і Ягайла выступаюць у творы як вобразы — тыпы прадстаўнікоў улады эпохі Сярэдневякоўя, магутныя і вартыя адзін аднаго сапернікі. Аўтар рамантызаваў вобраз Вітаўта і стварыў пакутніцкі, ахвярны характар-тып. Аляксей Дудараў падкрэсліваў рамантычную ўзнёсласць героя, калі ён, зачараваны народным святам Купаллем, у сне абдымае дзяўчыну Алёну, быццам падараваную загадкавымі беражніцамі. Вітаўт—высакародны, эмацыянальны, залішне даверлівы. Ён не жадае праліваць братаву кроў, лічыць гэта страшным грахом перад Богам і таму ўсе спрэчкі з Ягайлам імкнецца вырашыць мірным шляхам.
Р а т н і к і.
|
Ягайле трэба будзе разлічыцца! |
В і т а ў т.
|
Усім маўчаць! Хто да крыві ахвочы |
(Вітаўт дастае з похваў княжацкі меч і ўтыкае яго ў зямлю. Дастае з похваў кінжал і ўтыкае яго ў зямлю. Кудаш і ратнікі робяць тое ж).
|
Са зброяй больш надзейнай, чым булат, |
Калі Кейстут загадаў Вітаўту ісці з дружынай на Трокі, каб выгнаць з Вільні Ягайлу, то ён прыходзіць у замак Ягайлы без зброі. Князь Вітаўт выступае з дзяржаўных пазіцый і інтарэсаў, ведае цану ўласнаму гонару і годнасці, адданы сваёй зямлі і народу.
Залішняя даверлівасць Вітаўта стала прычынай гібелі яго бацькі Кейстута, якога задушыў верны слуга Ягайлы Люцень. Сам Вітаўт быў захоплены ў палон. І толькі дзякуючы самаахвярнасці, вернасці пакаёўкі Алёны, якая таемна кахала князя, ён быў выратаваны ад смерці. Але і пасля гэтага Вітаўт, які зведаў і прыкрасць здрады, і веліч адданасці, зноў сустракаецца з братам Ягайлам, каб дараваць яму і заключыць мір. І ўжо Вітаўт мусіць стаць на чале княства, каб уладарыць трыццаць восем гадоў, хоць цяпер дакладна ведае, як цяжка быць князем і заставацца пакорным і сумленным вернікам.
В і т а ў т.
|
Жыві і веруй, мой святы народ, |
Ягайла падаецца ў творы жорсткім, зайздросным, але ў той жа час дальнабачным і справядлівым палітыкам. Ён без доўгіх разваг выпраўляе на смерць сваіх верных служак за тое, што яны чынілі гвалт над цяжарнай жанчынай.
Я г а й л а. Усіх, хто з сённяшняга ранку будзе заўважаны ў рабунках, гвалтах ці забойствах, — імем вялікага князя Ягайлы вешаць! П’яных ратнікаў секчы бізуном! Усім, хто прысягаў Кейстуту, — дараваць! Нарабаванае — вярнуць. Хто там напаскудзіў з цяжарнай?
Л ю ц е н ь. Адзін з сотнікаў.
Я г а й л а. Імя!
Л ю ц е н ь. Рабыд. З ім яшчэ некалькі ратнікаў…
Я г а й л а. Самому сотніку і дваім ратнікам галовы адсекчы і прыбіць над варотамі.
Ягайла зайздросціць Вітаўту, бо шчыра верыць, што стрыечнаму брату заўсёды шчасціць, спрыяе ўдача, а яму самому ўвесь час не шанцуе. Паводзіны героя, трагізм яго становішча можна растлумачыць тым, што Кейстут не даваў Ягайлу магчымасці рэалізаваць сваё права на княжацкі прастол, і тым, што яму служыць занадта дагодлівы Люцень. Люцень учыняе злачынствы — забівае баярына Янука Дамаша і Кейстута, імкнучыся дагадзіць свайму гаспадару, выконваючы неіснуючыя загады.
Менавіта зайздрасць становіцца прычынай здрады Ягайлы і вераломства, калі ён хавае ненавіснага брата Вітаўта ў склепе. Нават смерць роднага дзядзькі Кейстута не хвалюе ўладалюбца Ягайлу. Ён прамаўляе: «Я б сам па мужным Кейстуту заплакаў, // Няма калі, мяне чакае Кракаў». Дзеля ўлады Ягайла пераходзіць у каталіцкую веру і бярэ шлюб з польскай каралевай Ядвігай, каб самому стаць польскім каралём. Але Ягайла ў сваіх паводзінах, як і Вітаўт, кіруецца хрысціянскімі законамі. Ён таксама складае зброю, каб не забіваць свайго брата.
Я г а й л а.
|
Вось мой бяры, хай твой зямля трымае, |
(Аддае меч. Вітаўт прымае).
У палітыцы Ягайла праяўляе сябе разважлівым, хітрым, калі падпісвае пагадненне з Тэўтонскім ордэнам. Такім чынам, вобраз Ягайлы супярэчлівы, псіхалагічна глыбокі, але не пазбаўлены сапраўднай чалавечнасці, высакародства.