Беларуская літаратура. 10 клас

Суровыя ваенныя абставіны не спрыялі развіццю беларускай драматургіі. Твораў гэтага жанру ў перыяд 1941—1945 гадоў з’явілася няшмат. З п’есамі, у якіх раскрывалася тэма партызанскай барацьбы, выступілі Яўген Рамановіч («Палешукі», «Таварыш Андрэй») і Алесь Кучар («Заложнікі»). У гады вайны Міхась Клімковіч стварыў опернае лібрэта «Кастусь Каліноўскі» і драматычную паэму «Адплата». Аўтар зрабіў спробу ўзнавіць у народнай памяці старонкі гераічнага мінулага Беларусі. Аднак гэтыя творы не сталі прыкметнымі мастацкімі з’явамі ў тагачаснай літаратуры.

Змест п’есы Кандрата Крапівы «Проба агнём» вызначыў маральна-этычную праблематыку драматургіі: захаванне ў суровых умовах вайны такіх пачуццяў, як любоў да Радзімы, дружба, каханне. У цэнтры п’есы — вобразы маёра Караневіча, яго жонкі Наталлі, лейтэнанта Перагуда. Праз іх асабістыя ўзаемаадносіны драматург перадаў сацыяльна значны змест.

Найбольш значным творам Кандрата Крапівы ваеннага перыяду стала сатырычная камедыя «Мілы чалавек». Напісаная ў канцы вайны, яна была пастаўлена ў жніўні 1945 года на сцэне Беларускага дзяржаўнага драматычнага тэатра імя Я. Купалы.

Аб’ектам сатыры ў камедыі «Мілы чалавек» сталі несумленныя людзі, якія выкарыстоўвалі цяжкасці вайны ў карыслівых мэтах. Носьбітам зла ў творы выступіў Жлукта, яго можна назваць вобразам выключнай абагульняльнай сілы. Язва — адзін з персанажаў п’есы — так ахарактарызаваў Жлукту: «У гэтай бочцы пакасці так густа перамешаны прагнасць, подласць, цынізм, нахабства, што больш згусціць ніяк нельга». Кандрат Крапіва пераканаўча паказаў, наколькі сацыяльна небяспечныя людзі, падобныя да Жлукты. Вуснамі Язвы камедыёграф таксама выказаў цікавыя думкі аб прыродзе і асаблівасцях сатырычнай камедыі. Пазней яны былі развіты ў тэарэтычным артыкуле пісьменніка «Аб сатырычнай камедыі», які адыграў важную ролю ў барацьбе з так званай тэорыяй бесканфліктнасці. Тагачасная крытыка не зразумела выкрывальны пафас твора і папракала аўтара ў тым, што ён нібыта не захаваў патрэбных прапорцый у адлюстраванні станоўчага і адмоўнага.

Ва ўмовах акупацыі беларуская літаратура выявіла выключную жыццёвую трываласць; яна аказалася асабліва чуйнай да фальклорных і класічных традыцый, а таксама да традыцый літаратур суседніх народаў — рускай і ўкраінскай. Адметна, што ў той час у літаратуру, нягледзячы на значныя людскія страты, прыйшло цэлае пакаленне пісьменнікаў: Iван Мележ, Iван Шамякін, Кастусь Кірэенка, Анатоль Вялюгін, Алесь Бачыла, Мікола Аўрамчык, Паўлюк Прануза, Рыгор Няхай, Пятро Прыходзька, Мікола Гамолка і інш. Яны здолелі сказаць сваё важкае слова «пра час і пра сябе» ў творах, напісаных не толькі ў ваенныя гады, але і пазней.