§ 10. Еўропа хрысціянская
4. Светаўспрыманне і сістэма жыццёвых каштоўнасцяў еўрапейцаў
У сярэднявечных жыхароў Заходняй Еўропы было ўяўленне аб дваістым характары навакольнай прасторы: свет для іх падзяляўся на рэальны і звышнатуральны. Абодва гэтыя складнікі ўспрымаліся як непарыўнае цэлае. Лічылася, што сустрэча з анёламі магчымая ў цэрквах і манастырах, а нячыстую сілу найлягчэй сустрэць у лясах і на балотах, а таксама на могілках.
Пад уплывам вучэння царквы час успрымаўся лінейна: чалавечая гісторыя — гэта перыяд ад стварэння свету да Страшнага суда і Канца свету.
Аднак у канцы Сярэднявечча паступова пачало фарміравацца і новае разуменне чалавека і свету, што яго акаляў. Зямныя даброты, зямныя інтарэсы чалавека (а не толькі свет духоўны або катаванне плоці і беднасць) сталі ўспрымацца як прыемныя Богу каштоўнасці. Таму пачала заахвочвацца актыўная дзейнасць чалавека, скіраваная на тое, каб зарабіць маёмасць сумленным спосабам.
Сярэднявечная культура і побыт былі цалкам прасякнутыя хрысціянскімі ідэямі і каштоўнасцямі. Таму сувязь чалавека з Богам заставалася ў цэнтры ўвагі на працягу ўсяго перыяду Сярэднявечча. Лічылася пажаданым здзяйсняць паломніцтвы, каб дакрануцца да хрысціянскіх святынь. Шанаванне святых, якія абвяшчаліся ахоўнікамі некаторых прафесій, асобных гарадоў і нават цэлых краін, было найважнейшым культам кожнага хрысціяніна. У цэлым вельмі вялікая ўвага надавалася захаванню абрадавага боку рэлігіі. Строгае выкананне абрадаў і чытанне малітваў лічылася залогам выратавання душы верніка. Сярэднявечнага хрысціяніна палохала не столькі сама смерць, колькі магчымае пакаранне ў замагільным жыцці, пра якое папярэджвала царква. Таму для пастаяннага напаміну пра гэта у сярэднявечных саборах часта адлюстроўвалі сцэны Страшнага суда.
Папства стварыла зладжаную царкоўную арганізацыю, якую мы цяпер называем каталіцкай царквой. У перыяд імперыі Карла Вялікага ўсе яго падданыя сталі хрысціянамі-католікамі. Раскол 1054 г. прывёў да распаду адзінага хрысціянства на каталіцызм і праваслаўе — дзве галіны, што існуюць дагэтуль. На працягу ўсяго Сярэднявечча еўрапейскае насельніцтва было вельмі рэлігійным. Рымскія папы прэтэндавалі нават на вяршэнства над свецкімі правіцелямі. Усю сістэму жыццёвых арыенціраў і каштоўнасцяў сярэднявечных еўрапейцаў вызначала хрысціянства з яго верай у пасмяротнаю адплату і замагільнае існаванне душы. Веды пра сусвет былі вельмі абмежаванымі.