§ 7. Культурная спадчына старажытных цывілізацый

3. Пачатак развіцця навуковых ведаў

Узнікненне навукі на Старажытным Усходзе было звязана з неабходнасцю вырашэння практычных задач. Зыходзячы з гэтага найбольшае развіццё атрымалі медыцына, матэматыка, геаметрыя, астраномія. Навуковымі дасягненнямі вядомы быў Егіпет. Егіпецкія медыкі лічыліся лепшымі ва ўсім Міжземнамор’і, да нас дайшло нямала спе­цыяльных трактатаў па лекаванні. Герадот пісаў: «Медыцына ў іх падзелена, кожны лекар займаецца асаблівым родам хвароб: адны — ​лекары вачэй, іншыя — ​лекары для галавы, трэція — ​для зубоў, і яшчэ іншыя — ​для нябачных хвароб». Археолагі выявілі некалькі соцень старажытнаегіпецкіх медыцынскіх інструментаў. Медыкі доб­ра ведалі будову чалавечага цела дзякуючы абраду баль­за­ма­ван­ня.

Сведчаннем практычных уменняў старажытнаегіпецкіх інжынераў з’яўляюцца каласальныя піраміды і велічныя храмы, што захаваліся да нашага часу. Цудоўна была спраектавана сістэма ірыгацыі. Старажытнаегіпецкія астраномы штогод дакладна вылічвалі па руху планет пачатак сезона разліву Ніла.

Астраномы Месапатаміі заклалі асновы календара, якім мы карыстаемся і цяпер. Яны падзялілі год на 12 месяцаў па 30 дзён, у Месапатаміі таксама з’явіўся тыдзень з 7 дзён, кожны з якіх прысвячаўся асабліваму звязанаму з планетамі бажаству. Мы карыстаемся назвамі сузор’яў, многія з якіх былі прыдуманы вавілонскімі астраномамі. Дагэтуль мы выкарыстоўваем шасцідзесяцярычны падлік шумераў: 360 градусаў у акружнасці, 60 хвілін у гадзіне і 60 секунд у хвіліне.

Найважнейшым дасягненнем старажытнаіндыйскай навукі стала стварэнне дзесяцічнай сістэмы вылічэння, якую выкарыстоўваюць і цяпер. Тут матэматыкі ўпершыню сталі ўжываць паняцце «нуль», што дало магчымасць весці тэарэтычныя матэматычныя разлікі. Многія сучасныя матэматычныя тэрміны маюць індыйскае паходжанне: «сінус», «корань». Індыйскія медыкі праводзілі 300 відаў аперацый з дапамогай 120 хірургічных інструментаў.

Да нашых дзён дайшоў кітайскі зборнік «Матэматыка ў дзевяці кнігах», які даказвае, што кітайцы ведалі сутнасць тэарэмы, вядомай як тэарэма Піфагора, яны рашалі складаныя ўраўненні. Кітайскія медыкі ўжо ў старажытны час адкрылі іголка­ўколванне і выкарыстоўвалі чай як лекі. Падарожжы кітайскіх купцоў далі магчымасць скласці зборнік «Кніга гор і мораў», што паклала пачатак геаграфіі. Старажытным кітайцам былі вядомыя компас і сейсмограф.

Вялікі ўклад у далейшае развіццё навуковых ведаў унеслі грэкі і рымляне. Вядомы старажытнагрэчаскі медык Гіпакрат вучыў: для таго каб вылечыць чалавека, неабходна ўмацоўваць сілы яго арганізма, а не чакаць умяшання боскіх сіл. Для ўмацавання здароўя ён раіў прытрымлівацца дыеты, займацца лячэбнай гімнастыкай. «Клятва Гіпакрата» лічыцца этычнай асновай паводзін сучасных урачоў.

Навуковае тлумачэнне арганізацыі навакольнага свету даў грэчаскі вучоны Дэмакрыт. Ён сцвярджаў, што не існуе боскага творцы людзей. На яго думку, людзі выйшлі з вады і навучыліся жыць дзякуючы свайму вопыту. Вучоны Парменід лічыў Зямлю шарам, а загадчык Александрыйскай бібліятэкі Эратасфен даволі дакладна падлічыў акружнасць зямнога шара.

У Старажытнай Грэцыі ўзнікла і атрымала значнае развіццё гістарычная навука. Яе «айцом-­заснавальнікам» лічыцца Герадот, які, расказваючы пра грэка-­персідскія вой­ны, апісаў папярэднюю ім гісторыю Грэцыі і многіх краін Блізкага Усходу. За­снавальнікам геаграфіі прызнаюць Страбона.