§ 0—3. Асаблівасці будовы вегетатыўных органаў раслін
Ліст
Нягледзячы на знешнюю разнастайнасць, у большасці выпадкаў у лістоў можна вылучыць ліставую пласцінку, чаранок, аснову ліста і прылісткі. Ліставая пласцінка — расшыраная частка ліста, якая выконвае яго галоўныя функцыі. У ёй адрозніваюць аснову і верхавіну. Чаранок — вузкая частка ліста. Яго вонкавы канец пераходзіць у расшыраную аснову ліста, якой ліст прымацоўваецца да сцябла. За кошт чаранка лісты могуць паварочвацца да святла. Лісты, якія маюць чаранок, называюцца чаранковымі, а якія не маюць — сядзячымі. Прылісткі размяшчаюцца каля асновы ліста. У адных раслін яны рана ападаюць (ліпа, дуб, бяроза), у іншых могуць выконваць функцыі лістоў (гарох, чына), а ў трэціх ператвараюцца ў калючкі (рабінія, караганнік дрэвападобны).
Паводле знешняй будовы лісты падзяляюць на простыя і складаныя. У простых лістоў адна ліставая пласцінка, а ў складаных іх некалькі, і кожная можа ападаць паасобку. Простыя лісты па форме ліставой пласцінкі могуць быць лінейныя, акруглыя, авальныя, яйцападобныя, ланцэтныя, сэрцападобныя, стрэлападобныя, коп’епадобныя, ныркападобныя, а па характары краю ліставой пласцінкі — пальчата- і перыстарасчлянёныя. Складаныя лісты паводле характару размяшчэння ліставых пласцінак падзяляюцца на пальчатаскладаныя (каштан, лубін), трайчастаскладаныя (канюшына, суніцы) і перыстаскладаныя (рабіна, гарох).
Унутраную будову ліста добра відаць пад мікраскопам на папя-рочным зрэзе ліставой пласцінкі. Звонку ліст пакрыты эпідэрмісам. У гарызантальна размешчаных лістоў адрозніваюць верхні і ніжні эпідэрміс. На верхнім эпідэрмісе маецца кутыкула, васковы налёт ці апушэнне, у ніжнім эпідэрмісе знаходзяцца вусцейкі. Функцыю фотасінтэзу ў лістах выконвае ў асноўным слупкаватая парэнхіма. Яна ляжыць пад верхнім эпідэрмісам і складаецца з аднаго ці двух шэрагаў шчыльна размешчаных выцягнутых клетак, якія змяшчаюць шмат дробных хларапластаў. Пад слупкаватай парэнхімай знаходзіцца губчатая парэнхіма з вялікімі міжклетнікамі. Яна складаецца з акругых клетак, што змяшчаюць невялікую колькасць хларапластаў. Яна выконвае функцыі газаабмену і транспірацыі. У лістах ценелюбівых раслін слупкаватая парэнхіма адсутнічае. Унутры ліста знаходзяцца праводзячыя пучкі (жылкі), якія выконваюць не толькі праводзячую функцыю, але і функцыю апоры для мяккіх тканак ліста.
Характар размяшчэння жылак называецца жылкаваннем. Для двухдольных раслін характэрна перыстае і пальчатае жылкаванне, а для аднадольных — паралельнае і дугавое.
Паўторым галоўнае. Цела раслін складаецца з вегетатыўных органаў — кораня, сцябла і лістоў. Карані ўтвараюць каранёвую сістэму — стрыжнёвую ў двухдольных, валасніковістую ў аднадольных. У будове кораня адрозніваюць каранёвы чахольчык і зоны: дзялення, расцяжэння і дыферэнцыяцыі, усмоктвання, правядзення. Звонку корань пакрыты рызадэрмай, унутры яго размешчаны цэнтральны цыліндр з ксілемы і флаэмы. Сцёблы адрозніваюцца паводле ступені адраўнення, формы папярочнага сячэння, характару размяшчэння ў прасторы. Унутраная будова сцябла ў дрэвавай расліны ўключае кару (корак, першасная кара і луб), камбій, драўніну і асяродак. У травяністых раслін у сцябле маюцца праводзячыя пучкі, размешчаныя па крузе (двухдольныя) ці па ўсёй таўшчыні сцябла (аднадольныя). Ліст складаецца з ліставой пласцінкі, чаранка, асновы ліста, прылісткаў. Паводле колькасці ліставых пласцінак лісты падзяляюцца на простыя і складаныя. Звонку ліст пакрыты эпідэрмісам. Пад верхнім эпідэрмісам знаходзіцца слупкаватая парэнхіма, над ніжнім эпідэрмісам, які змяшчае вусцейкі, размешчана губчатая парэнхіма. Унутры ліста знаходзяцца жылкі (сасудзіста-валакністыя пучкі). Для лістоў двухдольных раслін характэрна перыстае і пальчатае жылкаванне, а для лістоў аднадольных — паралельнае і дугавое.