Біялогія. 10 клас

У раслін адрозніваюць тры віды каранёў: галоўныя, бакавыя і прыдатачныя. Галоўны корань развіваецца з зародкавага карэньчыка і адыходзіць ад асновы сцябла. Карані, якія адыходзяць ад галоўнага кораня і фарміруюцца за кошт перыцыкла, называюцца бакавымі. Яны могуць быць некалькіх парадкаў. Прыдатачныя карані адыходзяць ад сцябла і лістоў, на іх таксама могуць фарміравацца бакавыя карані. Сукупнасць усіх каранёў адной расліны называецца каранёвай сістэмай. Тып каранёвай сістэмы вызначаецца відамі каранёў, якія ўваходзяць у яе склад. Вядомы два тыпы каранёвых сістэм: стрыжнёвая і валасніковістая. Стрыжнёвая каранёвая сістэма (сістэма галоўнага кораня) прадстаўлена добра развітым галоўным коранем і бакавымі каранямі, якія ад яго адыходзяць. У некаторых раслін са стрыжнёвай каранёвай сістэмай могуць утварацца прыдатачныя карані (бульба, таматы, капуста), калі мае месца абкопванне (падграбанне глебы да ніжняй часткі сцябла). Такі прыём выкарыстоўвае чалавек для паляпшэння мінеральнага жыўлення культурных раслін і павышэння іх ураджайнасці. Валасніковістая каранёвая сістэма (сістэма прыдатачных каранёў) складаецца з прыдатачных каранёў, ад якіх адыходзяць бакавыя карані. Стрыжнёвая каранёвая сістэма характэрна для двухдольных (крапіва двухдомная, дзьмухавец лекавы, стрэлкі), а валасніковістая — для аднадольных (ландыш майскі, мятліца лугавая, пшаніца) раслін. Выключэнне складае падарожнік, які мае валасніковістую каранёвую сістэму, хоць мае дзве семядолі ў зародку і належыць да двухдольных.

Пры разглядзе маладога кораня ў мікраскоп на ім можна заўважыць асобныя ўчасткі: каранёвы чахольчык, зону дзялення, зону расцяжэння і дыферэнцыяцыі, зону ўсмоктвання, зону правядзення (гл. мал). Знешняя будова). Каранёвы чахольчык размешчаны на кончыку кораня і ахоўвае верхавінкавую мерыстэму ў зоне дзялення ад механічных пашкоджанняў. Каранёвы чахольчык — гэта прымета кораня, якая дазваляе адрозніць яго ад падземных парасткаў. Зона дзялення акружана каранёвым чахольчыкам і складаецца з клетак верхавінкавай мерыстэмы, з якіх утвараюцца клеткі ўсіх тканак кораня. Зона расцяжэння і дыферэнцыяцыі размешчана над зонай дзялення. Яе яшчэ называюць зонай росту, паколькі ў гэтай зоне клеткі падаўжаюцца і забяспечваюць рост кораня ў даўжыню. У канцы гэтай зоны аднолькавыя клеткі паступова дыферэнцыруюцца на клеткі тканак. Зона ўсмоктвання (зона каранёвых валаскоў) знаходзіцца над зонай росту, і ў ёй вылучаюцца тканкі. Покрыўная тканка прадстаўлена эпідэрмісам, клеткі якога ўтвараюць каранёвыя валаскі. Эпідэрміс з каранёвымі валаскамі называецца рызадэрмай. Каранёвыя валаскі выконваюць функцыю ўсмоктвання вады і мінеральных рэчываў з глебы. Зона правядзення ідзе за зонай усмоктвання і забяспечвае прасоўванне паглынутых коранем вады і мінеральных рэчываў у надземныя часткі расліны. У гэтай зоне адсутнічаюць каранёвыя валаскі, а ў шматгадовых дрэвавых раслін эпідэрміс з часам замяняецца перыдэрмай. У зоне правядзення ўтвараюцца бакавыя карані за кошт дзялення клетак бакавой мерыстэмы — перыцыкла.

Унутраную будову кораня можна разгледзець на яго папярочным разрэзе ў зоне ўсмоктвання (гл. мал.). Звонку корань пакрыты рызадэрмай. Пад ёй знаходзіцца кара. Яна складаецца з парэнхімы, па клетках якой вада і мінеральныя рэчывы перамяшчаюцца ад каранёвых валаскоў да цэнтральнага цыліндра кораня. Цэнтральны цыліндр складаецца з праводзячых тканак — ксілемы і флаэмы. Ксілема размяшчаецца ў цэнтры кораня і ўтварае радыяльныя прамяні, якія чаргуюцца з участкамі флаэмы. У двухдольных і голанасенных раслін паміж ксілемай і флаэмай закладаецца камбій. Ён забяспечвае рост кораня ў таўшчыню. Ва ўсіх астатніх груп раслін камбій не закладаецца.