Сусветная гісторыя ХІХ - пачатак ХХІ ст. 11 клас

Да канца XIX ст. Расія заставалася аграрна-індустрыяльнай краінай, займала другое месца пасля ЗША па вытворчасці збожжа, уваходзіла ў лік буйнейшых вытворцаў каровінага масла і яек. Сельскае насельніцтва ў чатыры разы перавышала гарадское.

Аляксандр III прыйшоў да ўлады, калі дзяржаўны доўг замежным крэдыторам складаў 30 % бюджэту краіны. Імкнучыся выправіць становішча, урад падняў пошліны на імпартныя тавары, увёў новыя падаткі і павысіў ранейшыя для заможных слаёў насельніцтва. У 1882 г. быў уведзены падатак на маёмасць, у 1885 г. — павышаны падаткі на прамысловыя прадпрыемствы, магазіны, склады, дамы, павялічаны пазямельны падатак. Падаткаабкладанне сялян было зніжана, як і памер штогадовых выкупных плацяжоў. У 1882 г. быў заснаваны Сялянскі пазямельны банк. За 10 гадоў на пазыкі банка сяляне набылі ва ўласнасць больш за 2 млн дзесяцін зямлі. У 1889 г. быў адменены падушны падатак.

З 1860-х гг. 80 % усіх грузаперавозак стала ажыццяўляцца па чыгунцы. У 1891 г. пачалося будаўніцтва чыгункі праз усю Сібір. У канцы XIX ст. працягласць чыгунак узрасла ўдвая. Значна павялічылася доля прадпрыемстваў цяжкай прамысловасці: вугальнай, нафтавай, горна-металургічнай. Асноўнымі прамысловымі цэнтрамі Расіі былі Цэнтральны, Пецярбургска-Балтыйскі, Польскі, Уральскі, Данецка-Крыварожскі і Бакінскі.

Пратэкцыянісцкая палітыка, заснаваная на павышэнні мытных тарыфаў на імпарт сыравіны і паўфабрыкатаў і ў меншай ступені на імпарт гатовых вырабаў, прывяла да развіцця прадукцыйных сіл краіны. Па тэмпах гадавога прыросту прамысловай прадукцыі (больш як 12 % за год) у 1890-я гг. Расія апярэджвала ўсе еўрапейскія краіны. Асабліва хутка развіваліся цяжкае машынабудаванне, хімічная прамысловасць, электраіндустрыя, чыгуначнае будаўніцтва, здабыча карысных выкапняў.

Напярэдадні Першай сусветнай вайны ў Расіі адбываўся эканамічны рост, які напалохаў заходнія дзяржавы. Краіна займала 5—6-е месца па вытворчасці многіх відаў прамысловай і сельскагаспадарчай прадукцыі. У той жа час Расія аказалася на першым месцы ў свеце па знешнім дзярждоўгу, які перавышаў ЗВП краіны. Замежнікам належала ўся нафтавая прамысловасць, 90 % здабычы ўсіх карысных выкапняў, 50 % хімічнай прамысловасці, 40 % металургіі, 30 % тэкстыльнай прамысловасці. У цэлым у расійскай эканоміцы амаль 40 % усіх капіталаўкладанняў складалі замежныя інвестыцыі.

У 1906 г. старшынёй Савета міністраў Расійскай імперыі, змяніўшы Вітэ, стаў П. А. Сталыпін, які таксама лічыў, што Расія павінна ісці па шляху капіталістычнага развіцця. Асабліва моцна тармазіла развіццё капіталістычных адносін вёска. Беззямелле або малазямелле, цераспалосіца, а таксама абшчыннае валоданне зямлёй перашкаджалі ўкараненню капіталізму ў сельскай мясцовасці. Сталыпін імкнуўся сфарміраваць слой сялян-уласнікаў, якія сталі б апорай кіруючаму рэжыму. Прадугледжвалася таксама, што рэформа сельскай гаспадаркі здыме сацыяльную напружанасць — аграрныя хваляванні, якія дасягнулі свайго піку ў 1905 г. і напалохалі ўлады.