§ 2-2. Сацыяльныя і палітычныя вынікі прамысловай рэвалюцыі
3. «Сацыяльнае пытанне»
Прамысловая рэвалюцыя суправаджалася абвастрэннем новых сацыяльных праблем і супярэчнасцей. Канкурэнцыя на сусветных рынках пастаянна абвастралася. Павышэнне канкурэнтаздольнасці прадукцыі адбывалася за кошт зніжэння выдаткаў на яе вытворчасць, а гэта ў сваю чаргу дасягалася шляхам пагаршэння сацыяльнага становішча наёмных рабочых: павелічэння працягласці рабочага дня, павышэння інтэнсіўнасці працы і зніжэння зарплаты.
Падобныя метады выклікалі незадаволенасць рабочых. Аднолькавыя ўмовы жыцця і працы вялікіх мас людзей садзейнічалі фарміраванню ў рабочых асэнсавання агульнасці сваіх інтарэсаў і здольнасці да сумесных дзеянняў у сваю абарону. Сканцэнтраваныя ў прамысловых рэгіёнах масы рабочых паступова асэнсавалі, што ўяўляюць сабой магутную сілу, здольную аказваць уплыў на капіталістаў.
Сацыяльнае расслаенне і імкненне рабочых палепшыць сваё матэрыяльнае становішча, а прадпрымальнікаў — павялічыць прыбыткі выклікалі сутыкненне інтарэсаў гэтых двух слаёў грамадства.
Многія бачылі прычыны сваіх бедстваў у з’яўленні машын, у 1760-я гг. распаўсюджанай з’явай стаў лудзізм — стыхійны пратэст у Вялікабрытаніі першай чвэрці XIX ст. супраць укаранення машын. У 1769 г. англійскі парламент прыняў закон, які прадугледжваў смяротнае пакаранне за разбурэнне машын.
Рабочы рух стаў адыгрываць важную ролю ў грамадска-палітычным жыцці ў XX ст. Найбольш арганізаванай і згуртаванай сілай былі прамысловыя рабочыя. Яны сталі арганізоўваць забастоўкі, або стачкі. Іх барацьба прымала арганізаваны характар, яшчэ ў XIX ст. галоўным сродкам забеспячэння інтарэсаў наёмных работнікаў стаў профсаюзны рух, які аб’ядноўваў работнікаў адной галіны. Першапачаткова прафсаюзы ўзніклі ў Англіі. У 1830 г. рабочы-прадзільшчык Догерці арганізаваў «Нацыянальную асацыяцыю для абароны працы», адзіную прафесійную арганізацыю ў маштабах усёй краіны. Яна была зачынена ўладамі. Рабочыя пачалі ўсведамляць, што неабходна змяніць палітычны лад у краіне і дабіцца свободы дзейнасці рабочых саюзаў.
У 1840-я гг. класавая барацьба паміж пралетарыятам і буржуазіяй выступіла на першы план у найбольш развітых краінах Еўропы: паўстанні ліёнскіх ткачоў у 1831 і 1834 гг., уздым палітычнага і сацыяльнага руху англійскіх чартыстаў у сярэдзіне 1830-х — пачатку 1850-х гг., паўстанне ткачоў у Сілезіі ў 1844 г.