Лірыка
Асаблівасці паэтычнага майстэрства Р. Барадуліна
У творчасці майстра слова выразна ўвасоблены асноўныя тэндэнцыі развіцця сучаснай паэзіі, адна з іх — раскаванасць паэтычнага радка. У вершах натуральна гучаць размоўна-апавядальныя інтанацыі, чуюцца прыдыханні, паўзы, рэчытатывы. Менавіта такая форма верша найбольш адпавядае ўвасабленню глыбокіх перажыванняў і роздуму паэта пра ўсё існае.
Рытмічная раскаванасць радка, аднак, не азначае адыход паэта да прозы. Унутраны рытм і рыфмы, вершаваныя долі і рытміка-інтанацыйныя перыяды не дазваляюць вершу распадацца. Частыя рытміка-інтанацыйныя змены нават у межах аднаго верша, адвольная схема рыфмоўкі, строфы-лесвічкі садзейнічаюць дакладнай перадачы паэтычнага перажывання, пэўных думак паэта і яго лірычнага героя. Праз паэзію Р. Барадуліна і іншых творцаў выразна выяўляецца тэндэнцыя сучаснай паэзіі да свабоды вершаванай формы, белага верша і іншых эксперыментальных жанраў.
Рыгору Барадуліну, як рэдка каму з паэтаў, удалося выказаць словам тонкія, ледзь улоўныя адценні настраёвасці, псіхалагізму, экспрэсіўнасці. У яго вершах многа крылатых выразаў, афарызмаў. Гэтаму надзвычай спрыялі засвоеныя яшчэ з маленства скарбы моўнага багацця нашага народа, якімі майстар слова з густам і веданнем таленавіта карыстаўся ў творчасці. Словы беларускіх і ўкраінскіх песень паэт часам браў эпіграфамі да сваіх вершаў.
За народнымі матывамі, жартаўлівымі або роздумна-лірычнымі радкамі прачытваецца пакутлівы і глыбокі роздум паэта над праблемамі сучаснасці, мінулага і будучыні Бацькаўшчыны. Рыгор Барадулін ахвотна выкарыстоўваў не толькі песню, але і казку, лічылку, забаўлянку, жарт, галашэнне... У яго творах паўстае змястоўнасць народнага жыцця ў звычаях і традыцыях, з павер’ямі, замовамі, кляцьбой і варажбой, зменлівымі настроямі і пачуццямі, радасцю і трагізмам.
Скразны лірычны герой паэзіі Р. Барадуліна — сын беларускай зямлі, працаўнік і весялун, творца і абаронца Бацькаўшчыны, мудры мысліцель, якому выпала радавацца, наканавана смуткаваць... Трапна заўважыла асаблівы талент пісьменніка выкарыстоўваць глыбінныя, не спазнаныя намі да канца запасы народнай спадчыны, фальклору, мовы літаратуразнавец Л. Тарасюк: «Паэт вяртае слову яго першародную актыўнасць, вобразнасць, калі ўсякія сувязі яшчэ свежыя, неспазнаныя, новыя, калі іх адкрывае не граматычны закон, а здзіўленне, своеасаблівая дзіцячая гульня ўяўлення».
Сам Р. Барадулін лічыць фальклор вачамі і душой беларускага народа. Ён, на думку паэта, рухомы, значыць, ён вечны, як народнае жыццё. Паэт творча выкарыстоўваў народныя выразы, словы і на аснове іх, па ўзоры іх ствараў і ўжываў у сваёй творчасці ўласныя дакладныя і ёмістыя наватворы. Яны ўжо ўвайшлі ў трывалы запас сучаснай беларускай літаратурнай мовы — «неруш», «нагбом», «пралля», «адхланне» і інш.
Паэт умеў эмацыянальна, зрокава, пластычна, шматколерна ўспрымаць навакольны свет і ўзнаўляць яго непаўторнасць у творчасці. Дзеля гэтага ён часта карыстаўся метафарычнай вобразнасцю. Мастак слова ўмеў знайсці і трапна ўжыць ёмістыя па сэнсе, экспрэсіўна дакладныя і адначасова шматзначныя метафары. Яго арыгінальныя, нечаканыя метафары заснаваны на збліжэнні, здавалася б, далёкіх і непадобных з’яў, рэчаў з адцягненымі, абстрактнымі паняццямі, унутранымі, суб’ектыўнымі перажываннямі паэта і яго лірычнага героя. Метафара Р. Барадуліна заўсёды асацыятыўная: яна звязвае два вобразы, з’явы або прадметы, і ўспамін пра адно выклікае ўяўленне пра іншае. Так, напрыклад, самабытна і ёміста паэт перадаў надыход вясны ў вершы «Нагбом»:
|
Падталі памалу глыжы, |
Або вось як метафарычна дакладна напісаў паэт пра Сафійскі сабор у Полацку ў пасляваенныя дзесяцігоддзі (верш «Сафійка»), каб падкрэсліць, што гэты старажытны помнік з’яўляецца сімвалам мужнасці, мудрасці і вечна жывой душы беларускага народа:
|
Васпаватая ад асколкаў і куль, |
Прыведзеныя вышэй метафары-асацыяцыі — зрокавыя па характары вобразнага ўвасаблення. Між тым вобразы вершаў Р. Барадуліна выклікаюць разнастайныя метафарычныя асацыяцыі: слыхавыя, абаняльныя, канкрэтна-пачуццёвыя… Эмацыянальна ўражвае слыхавая асацыяцыя ў вершы «Янку Купалу»:
|
Ноч па зямлі ступала, |
Чуйны слых, востры зрок мастака слова далучаецца да стварэння вобразаў у яго паэзіі. Слыхавыя асацыяцыі ў вершах Р. Барадуліна часта спалучаюцца са зрокавымі, пачуццёвымі і інш.
Паэт нястомна шукаў новыя формы і сродкі для мастацкага ўвасаблення думак і пачуццяў. З года ў год, ад кнігі да кнігі ўдасканальваўся, паглыбляўся змест і абнаўляліся формы барадулінскай паэзіі. Думкі паэта, перажыванні яго лірычнага героя набывалі глыбокі філасафізм. Праз вобразы-асацыяцыі паэт увасобіў свой грамадзянскі і мастакоўскі роздум пра дыялектычнае адзінства ўсяго існуючага, зямнога і касмічнага, рэальнага і духоўнага. Менавіта арыгінальная метафарычна-асацыятыўная вобразнасць дапамагае і чытачу канцэптуальна, следам за аўтарам, асэнсоўваць праблемы быцця асобы, народа, Радзімы, чалавецтва, часу і вечнасці, якімі пранізана паэтычная спадчына Р. Барадуліна.