Гісторыя Беларусі ад старажытных часоў да канца XVIII ст.

Традыцыйная духоўная культура беларусаў да канца ХІХ ст. развівалася пераважна ў аднастайных формах. Найбольш значны ўплыў на развіццё народнай культуры аказвала хрысціянская царква. Спачатку (XIV—XVI стст.) галоўную ролю ў культуры адыгрывала праваслаўе, а ў XVII—XVIII стст. да яго далучылася ўніяцтва. Для насельніцтва Беларусі ў цэлым былі характэрныя талерантнасць, павага да звычаяў і традыцый суседзяў. Разам з тым мелі месца забабоны, вера ў вядзьмарства, пэўны этнацэнтрызм (перабольшванне ролі ўласнай культуры і недаацэнка культуры іншых народаў). Таксама не трэба забываць, што ў эпоху феадалізму духоўная культура сялянства развівалася па-за межамі пісьмовай традыцыі, і гэта ў істотнай ступені вызначала многія яе рысы.

Значнае месца ў традыцыйнай духоўнай культуры беларусаў займалі фальклор (вусная народная паэтычная творчасць), музыка, харэаграфічнае і прыкладное мастацтва. У іх адлюстроўваліся погляды чалавека на навакольны свет, яго пачуцці і спадзяванні. Найбольш распаўсюджанымі жанрамі фальклору былі песні, казкі, загадкі, прыказкі і прымаўкі.

Абрадавыя песні, карагоды суправаджаліся граннем на музычных інструментах: гуслях, трубе, рогу, дудках. У XVI ст. з’яўвіліся цымбалы, скрыпкі, ліры. Для песень быў характэрны аднагалосы вакальны спеў.

Народныя танцы насілі масавы характар. Сярод іх пераважалі карагоды. Яны ўключалі драматургічныя дзеянні — імітацыю працоўных працэсаў, перайманне рухаў жывёл і птушак («Мяцеліца», «Лянок» і інш.).

Значную ролю ў развіцці розных формаў беларускага тэатра адыгралі вандроўныя скамарохі — першыя акцёры. Іх мастацтва ўключала акцёрскую ігру, танец з элементамі пантамімы, дыялогі, песні. Усё гэта суправаджалася музыкай. Асаблівай папулярнасцю карысталіся павадыры мядзведзяў — «мядзведнікі».

Традыцыйнай культуры ўласцівы ўстойлівы характар. Падзеі  і змены ў ёй ідуць вельмі павольна. Пра гэта сведчыць, напрыклад, планіроўка беларускай вёскі, якая склалася ў ХVI ст. і не зведала значных змен да канца ХVIII ст., тыпы ​​жылых і гаспадарчых будынкаў.

Да традыцыйнай культуры адносіцца і народная кухня. Для народнай кухні беларусаў характэрныя разнастайныя стравы з мукі, круп, агародніны, бульбы, мяса і малака. Спосабы захавання прадуктаў — сушка, квашанне, саленне. У харчаванні вялікую ролю адыгрывалі дзікарослыя расліны: шчаўе, лугавая цыбуля, палявы часнык, крапіва і інш. Найбольш старажытны від расліннай ежы — кашы з ячменнага зерня, проса, аўса, ячных і грэцкіх круп. Кашы з ячменнага зерня (куцця, гушча) захоўваюцца і цяпер як частка абраду радзін, памінак. З мукі (пераважна жытняй) гатаваліся вадкія і напаўвадкія стравы: квашаныя (саладуха, кваша, кулеш) і няквашаныя (калатуша, зацірка, галушкі, макароны, саламаха). З аўсянай мукі рабілі кісялі, жур, талакно.

Аснову штодзённага харчавання складаў хлеб (жытні, радзей пшанічны). Яго пяклі пераважна з кіслага цеста з рознымі дабаўкамі — буракамі, жалудамі, мякінай і інш. — у залежнасці ад дастатку ў сям’і. З хлебнага цеста пяклі розныя аладкі — скавароднікі, праснакі, каржы, у святы — пірагі.

Традыцыйная ежа беларусаў — блінцы з жытняй, пшанічнай, грэцкай мукі. Адным з асноўных прадуктаў харчавання была гародніна. Гарох і боб тушылі; капусту, буракі, бручку, агуркі салілі; рэпу, моркву парылі і запякалі. З гародніны варылі вадкія стравы — бацвінне, халаднік. Бульба заняла трывалыя пазіцыі ў харчаванні толькі з другой паловы XIX ст. Малако часцей ужывалі ў кіслым выглядзе; тварог, масла, смятана ўваходзілі ў рацыён у абмежаванай колькасці. Мяса і мясныя прадукты спажывалі ў складзе розных страў — найчасцей свініну, бараніну, мяса свойскай птушкі, радзей ялавічыну. З напояў былі вядомыя бярозавы сок, мядовы, хлебны, бурачны квасы.

У цэлым адзенне і харчаванне былі вельмі сціплымі. Сяляне жылі на мяжы галечы.

Народныя традыцыі трывала захоўваліся і развіваліся ў такіх відах рамеснай вытворчасці, як дойлідства, ганчарства, ткацтва, разьба па дрэве і косці, вонкавае і арнаментальнае шыццё, пляценне, дробная пластыка. У прыкладны́м народным мастацтве высокую ўдзельную вагу мелі рамёствы, звязаныя з вырабам адзення, абутку, апрацоўкай футраў і скур, тканін, аздабленнем прадметаў паўсядзённага ўжытку: скрынь, куфраў, посуду. Народныя майстры выраблялі і ўнікальныя мастацкія рэчы, у тым ліку зброю, прадметы царкоўнага інтэр’еру, скразную «рэзь», абразы, скульптурныя выявы святых. У выніку штучнай працы на заказ нярэдка ствараліся шэдэўры мастацкага рамяства.

Сельскія рамеснікі абслугоўвалі пераважна вясковае насельніцтва. Тут не ўзнікалі цэхавыя арганізацыі, менш разнастайным у параўнанні з горадам быў асартымент прадукцыі. Пры ўсім гэтым менавіта сельскае насельніцтва Беларусі, яго эстэтычныя і рамесніцкія традыцыі і навыкі з’яўляліся той невычэрпнай крыніцай, якая заўсёды жывіла і ўзбагачала гарадское прафесійнае рамяство і надавала значнай колькасці рамесніцкіх вырабаў непаўторнае мастацкае і функцыянальнае аблічча.

Такім чынам, народная (традыцыйная) культура Беларусі грунтавалася на вытворчай дзейнасці народа, адпавядала яго духоўным патрэбам, густам і талентам, забяспечвала пераемнасць і развіццё культурных традыцый, узбагачэнне жыццёвага вопыту, была асновай для развіцця прафесійнай матэрыяльнай культуры.