Гісторыя Беларусі ад старажытных часоў да канца XVIII ст.

Старажытная язычніцкая культура найчасцей падаецца нам таямнічай і незразумелай. Амаль усё забылася, сёння мы не ведаем сэнсу многіх старажытных сімвалаў. Але рэшткі язычніцкіх уяўленняў захаваліся ў нашым жыцці: у абрадах, звычаях, мастацкіх матывах. Мы і самі часам не здагадваемся пра гэта. Захаваліся прозвішчы старажытнаславянскага язычніцкага паходжання: Жыцень, Трызна, Купала, Жаўрук, Заранка, Сяўрук, Журба, Зязюля, Каляда і інш. Многія словы, звязаныя з язычніцтвам, дайшлі да нас у складзе геаграфічных назваў, а таксама як назвы святаў, часткова для нас зразумелыя пэўный язычніцкія паняцці: Жур, Буй, Яр, Ярыла, Волат, Курган, Пярун, Русалка, Масленіца, Дзяды і інш. Славянская язычніцкая міфалогія жывіла творчасць В. Дунін-Марцінкевіча, Ф. Багушэвіча, Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча, К. Буйло і шматлікіх іншых літаратараў.

У беларусаў, як і ў іншых славянскіх народаў, існаваў культ роду, які сфарміраваўся раней за культ Перуна, у першабытныя часы. У беларускай традыцыйнай творчасці род увасобіўся ў вобразе Радзімы і родных людзей, а эпітэт «бязродны» азначае тое самае, што «бяздольны» ці «няшчасны».

Захаваўся да сённяшніх дзён у светаўспрыманні беларусаў і вобраз дахрысціянскага бога Ярылы. Пасля прыняцця хрысціянства гэтае бажаство ўвасобілася ў вобразе Юр’я, свята якога адзначаецца 6 мая (23 красавіка паводле старога стылю). Ярыла лічыўся богам не толькі вайны, але і ўрадлівасці, пад яго ўладай знаходзіліся дрэвы, расліны і зямныя плады. Адсюль і словы «яры» (па-руску «яростный»), «яравы», «ярына», «яркі». Паходжанне апошняга слова тлумачыцца тым, што адзенне Ярылы было снежна-белым, а шчыт, які ён заўсёды насіў пры сабе, быў сонечна-залатым.

Пераважна на тэрыторыі Мінскай губерні, паводле звестак фалькларыстаў ХІХ ст., верылі ў Жыжа, Жыжаля, Жыжу — бога агню. Па народных уяўленнях,  ён хадзіў пад зямлёй і выдыхаў агонь. Калі ён рабіў гэта паціху, то зямля сагравалася, а калі хутка, то на зямной паверхні ўзнікалі пажары, якія знішчалі лясы і сенажаці, высушвалі палі і агароды. Адсюль і выслоўі: «Жыж унадзіўся» (гэта значыць нярэдкімі сталі сухмень ці пажар), «неадчэпны, прыліпчывы, як Жыж», «Жыжка села» (так называюць лішай, (вогнік) на вуснах).

Старажытнае язычніцкае паходжанне маюць многія беларускія народныя святы, абрады, звычаі: Купалле, Каляды, Дзяды, Радаўніца, трызна, гуканне вясны і іншыя. Шмат якія з іх святкуюцца і зараз, але ўжо пад кантролем хрысціянскіх канфесій.

Для часткі сучасных беларусаў характэрны рэлігійныя прымхі, якія захоўваюць у сабе сляды язычніцтва на ўзроўні замоў, загавораў, шэптаў, дабразычлівых ці зламысных пажаданняў (праклёнаў), засцерагальных слоў і выказванняў.