§ 10. Становішча беларускіх земель у XIV — першай палове XV ст.
6. Асаблівасці ўнутрыпалітычнага развіцця і знешнепалітычнага становішча ВКЛ у XV – першай палове XVI ст.
Час кіравання Казіміра Ягайлавіча з’яўляецца ўнікальным перыядам у гісторыі ВКЛ. За 52 гады была сфарміравана палітычная эліта, якая гатова была ўзяць на сябе кіраванне дзяржавай і адчувала патрэбу ў рашучых дзеяннях. З прыходам да ўлады новага вялікага князя Аляксандра ў ліпені 1492 г. пачаўся новы этап развіцця Княства, якое ваявала з Маскоўскай і Малдаўскай дзяржавамі і зведала на сабе набегі крымскіх татар. А ў канцы 1501 г. Паны-Рада ВКЛ вымушана была пагадзіцца на каранацыю Аляксандра ў якасці караля Польшчы.
Феадалы Вялікага Княства Літоўскага падзяліліся на дзве групы. У першую ўваходзілі тыя, хто находзіўся ў апазіцыі да Аляксандра і імкнуўся захаваць самастойнасць дзяржавы, у другую — тыя, хто падтрымліваў манарха і ствараў апазіцыю самім Панам-Радзе ўнутры ВКЛ. Да апошніх адносіўся князь Міхал Глінскі. Займаючы з 1499 г. прыдворныя пасады, у тым ліку маршалка, ён быў набліжаным саветнікам пры вялікім князі. Ён мог пашырыць свой уплыў у дзяржаве праз заняцце новых пасад (напрыклад, гетмана пасля перамогі ў Клецкай бітве) ці пашырэнне маёмасці. Аднак 19 жніўня 1506 г. вялікі князь памёр, і палітычны ўплыў Глінскага ў дзяржаве значна аслабеў.
У стасунках з новым манархам Жыгімонтам Старым Глінскі спрабаваў вярнуць сабе былое палітычнае становішча і добрае імя, паколькі яго абвінавацілі ў забойстве Аляксандра. Ён патрабаваў велікакняжацкага суда, але Жыгімонт Стары не жадаў з ім нават сустракацца.
У пачатку 1508 г. Глінскі пачаў адкрыты мяцеж супраць улады Вялікага Княства Літоўскага. Ужо 2 лютага ў Гародні быў забіты праціўнік Глінскага — троцкі ваявода Ян Забярэзінскі. Войскі Глінскага аблажылі Менск, выпалілі Клецкае, Копыльскае і Слуцкае княствы, узялі Мазыр.
На баку Глінскага выступіла маскоўскае войска, а сам князь заключыў дамовы з маскоўскімі, малдаўскімі і крымскімі пасламі. Сваімі дзеяннямі ён імкнуўся паказаць новаму манарху няздольнасць палітычнай эліты ВКЛ да рашучых дзеянняў па адстойванні інтарэсаў дзяржавы. Аднак ужо ў наступным годзе стала зразумелым, што мяцеж не ахопіць усю дзяржаву. Глінскага падтрымалі пераважна яго родзічы і набліжаныя да Глінскіх феадалы. Маскоўская дзяржава была не зацікаўлена весці зацяжную вайну. Гэта падштурхнула князя да ад’езду на выгнанне, а яго гарады перайшлі пад уладу вялікага князя.
Мяцеж Глінскага падштурхнуў феадалаў Княства да ўпарадкавання правоў і абавязкаў манарха ў адносінах да падданых дзяржавы, дакладнага прапісання функцый органаў улады, аб чым сведчаць адпаведныя артыкулы Статута Вялікага Княства Літоўскага 1529 г.
