Гісторыя Беларусі ад старажытных часоў да канца XVIII ст.

Валькірыя (урывак)[2]

…Сто гадоў таму ў моры Нэва пачалі з’яўляцца доўгія караблі пад паласатымі ветразямі. Паўночныя мараходы з аднымі вялі гандаль, іншых рабавалі, трэцім загадалі адкупляць жыццё і дабро. А іншых — горш не выдумаеш — сілком везлі прэч, прадавалі ў халопы дзесьці ў далёкай чужой краіне...

Прашчур мой не стаў чакаць, пакуль нападуць. Добра, што побач з ранейшым паселішчам упадала ў Нэва пратока, а за пратокай ляжаў шырокі разліў, парослы трыснягом і ўсеяны лясістымі выспамі. Не ўсякі пройдзе наскрозь з першага разу. Перасёк яго прашчур і сеў па той бок на мацёрай сушы, на высокім крутым беразе. Там жыла ў лясах блакітнавокая бялявая весь. Лясоў няхожаных ніякая птушка пераляцець не магла; дзічыны, ягад-грыбоў было ў дастатку, і весь не пакрыўдзілася, пачала ў госці хадзіць. Разбойнікі ж новых двароў так і не дашукаліся.

А на прыбярэжным пагорку, там, дзе падняўся тын, стаяла пара бяроз. Яны раслі з розных каранёў, а галіны спляталіся высока ў небе, быццам абняліся рукі. Увесну на абедзвюх распускаліся аднолькавыя завушніцы, але ўсе неадкладна зразумелі, што гэта былі бяроза-муж і бяроза-жонка. Адна была каржакаватая і магутная, і нібы засцерагала другую, а крыху воддаль цягнуліся да сонейка два тонкія парасткі... Дарослыя дрэвы шумелі над імі, спяваючы згодную, шчаслівую песню...

Прашчур мой дабудоўваў хлеў, і вось спадабалася яму бяроза-жонка, такая ўжо роўная, як раз на охлупень. Ён яе і зваліў. Павініўся перад пакрыўджанай драўнянай душой, пакарміў, як заведзена, алеем. Адсек галінкі, упрог каня і пацягнуў бервяно дадому. І сам не заўважыў, як затаптаў па дарозе абодвух бярозавых дзетак.

...Вось калі пачаліся ў нас страшныя цуды! Ноч у ноч муж-бяроза выдзіраў з зямлі карані і падсоўваўся да хат на паўкроку! Пядзь за пяддзю — упарта туды, дзе бялела ў месячным святле голае цела каханай! Хацелі задобрыць яго пачастункам, прырэзалі маладую карову — не дапамагло. Вырашылі ссекчы — сякера саслізнула па белай кары, параніўшы прашчура ў нагу!

Ужо над самым тынам навісалі галіны, калі нарэшце дадумаліся паклікаць чараўніка. Весскі волхв доўга хадзіў вакол дрэва па сонцы, дзеючы загаворы, потым здабыў агню і прыпаліў карані, і Злая Бяроза спынілася. Ні разу з тых часоў яна не квітнела і нават вясной зелянела павольна і неахвотна. Нібы не жыла зусім, а пакутавала ў цяжкім вядзьмарскім сне, дзе не было ні абуджэння, ні смерці... І ажывала толькі зрэдку, чорнымі начамі, калі вецер дзьмуў з мора. Тады вецер змыкаў і размыкаў яе галіны, і дрэва станавілася падобнае на руку, узнятую з-пад зямлі ... і чалавечым стогнам высільвалася душа, складзеная ў каржакаватыя ствалы ... людзі ў хатах …гублялі спакой.

Вось які праклён вісеў над намі, вось чаму ніхто ў нашым родзе не заходзіў у лес без патрэбы. Хіба толькі ўзімку, калі лясная сіла ўся спіць. Мне адной не было страшна. Я заўсёды ведала пра мужа-бярозу, а гадоў у дванаццаць упершыню яго пашкадавала. І цвёрда вырашыла: нарадзіся я крыху раней, легла б у прашчура на дарозе, а не дапусціла ліхадзейства!

1. Пры дапамозе дадатковых крыніц інфармацыі вызначце, аб якіх гістарычных падзеях ідзе размова ў тэксце.

          2. Як вы лічыце, ці тычацца падзеі, апісаныя ва ўрыўку, беларускіх зямель? Растлумачце свой адказ.
          3. Аб якіх плямёнах паведамляе аўтар?
          4. Аб якіх вераваннях можна даведацца з прыведзенага ўрыўка? Пацвердзіце вашу думку словамі аўтара.

[2] Семенова М. Валькирия.  М.: Азбука, 2018.  384 с.