Гісторыя Беларусі, XIX — пачатак XXI ст. 11 клас

У сакавіку 1921 г. адбыўся Х з'езд РКП(б). На абмеркаванне былі вынесеныя пытанні аб неабходнасці развіцця і ўмацавання савецкай дзяржаўнасці ў формах, якія адпавядаюць нацыянальнаму абліччу народаў, аб стварэнні ў рэспубліках на роднай мове суда, адміністрацыі, органаў улады і гаспадаркі з мясцовых людзей, якія ведаюць побыт і псіхалогію насельніцтва; аб развіцці на месцах прэсы, школы, тэатра, клубнай справы на роднай мове. У такой сітуацыі кіраўніцтва КП(б)Б атрымала магчымасць прыступіць да правядзення нацыянальнай палітыкі. Рашэннем ІІ сесіі ЦВК БССР у ліпені 1924 г. было афіцыйна абвешчана аб пераходзе да беларусізацыі — усебаковай дзейнасці партыйных, дзяржаўных органаў і грамадскіх арганізацый па нацыянальна-дзяржаўным і нацыянальна-культурным будаўніцтве ў БССР, нацэленым на развіццё беларускай мовы, культуры, навукі і адукацыі. З гэтай мэтай была створана спецыяльная камісія на чале з членам Прэзідыума ЦВК БССР А. Хацкевічам, які бачыў яе задачу ў тым, каб «прыстасаваць дзяржаўны апарат, школы, мастацтва, літаратуру да абслугоўвання асноўнай масы насельніцтва на яго роднай мове». Такія ж камісіі былі створаны пры акруговых выканаўчых камітэтах.

Найважнейшае месца ў палітыцы беларусізацыі адводзілася развіццю беларускай мовы, якая станавілася пераважнай у адносінах паміж дзяржаўнымі, прафесійнымі і грамадскімі ўстановамі і арганізацыямі. Мовай узаемаадносін дзяржаўных органаў БССР з органамі СССР і саюзных рэспублік станавілася руская мова. На тэрыторыі БССР прызнаваліся раўнапраўнымі беларуская, руская, польская і яўрэйская мовы.

У 1924—1928 гг. былі створаны адпаведныя ўмовы для навуковай распрацоўкі праблем беларускай мовы, яе гісторыі, сучаснай лексікі і граматычных норм, тэрміналогіі на аснове вывучэння народнай мовы. Ажыццяўляўся паступовы пераход да выкарыстання беларускай мовы ў дзяржаўным апараце, установах адукацыі, навукі, культуры, тэрытарыяльных частках Чырвонай арміі. Беларуская мова ўводзілася таксама на рабфаках, у школах рабочай і сялянскай моладзі, у партыйных і камсамольскіх школах.

Высокімі тэмпамі праходзіла беларусізацыя навучальных устаноў. У 1928 г. каля 80 % школ было пераведзена на беларускую мову навучання. Выкладанне большасці дысцыплін у многіх прафесійна-тэхнічных навучальных установах і ВНУ ажыццяўлялася на беларускай мове. У якасці абавязковых прадметаў вывучаліся гісторыя, эканоміка і геаграфія Беларусі, беларуская літаратура. Да 1928 г. 80 % агульнаадукацыйных школ перайшлі на беларускую мову навучання. Значна павялічылася колькасць кніг, перыёдыкі на беларускай мове.

Правядзеннем беларусізацыі займаліся людзі з багатымі тэарэтычнымі ведамі, практычным вопытам, высокай грамадзянскай пазіцыяй, якія займалі ключавыя пасады: старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў, старшыня СНК БССР М. Галадзед, пісьменнік Д. Жылуновіч, гісторык В. Ігнатоўскі, народны камісар асветы А. Баліцкі, загадчык аддзела ЦК КП(б)Б А. Адамовіч, старшыні Нацыянальнай камісіі ЦВК БССР А. Хацкевіч, Д. Чарнушэвіч. Вялікую працу па беларусізацыі праводзілі многія вядомыя навукоўцы, літаратары, вопытныя педагогі, сярод якіх былі С. Некрашэвіч, Я. Лёсік, А. Смоліч, В. Ластоўскі і інш.

Аднак у канцы 1920-х гг. адбылося паступовае згортванне беларусізацыі. Гэта было звязана з нарастаннем тэндэнцый цэнтралізацыі ў Савецкім Саюзе.