Гісторыя Беларусі, XIX — пачатак XXI ст. 11 клас

У пасляваенныя гады БССР працягвала ў пэўнай меры выконваць дзяржаўную, палітычную, эканамічную, сацыяльную і культурную ролі ў аб'яднанні і кансалідацыі беларускай нацыі. Існавалі нацыянальны апарат дзяржаўнай улады, які рэальна дзейнічаў, дзяржаўная нацыянальная сістэма асветы, адукацыі і навукі, прафесійнага мастацтва і культуры, сродкі масавай інфармацыі. У лютым 1944 г. быў прыняты закон СССР аб праве кожнай саюзнай рэспублікі ўступаць у непасрэдныя адносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі пагадненні і абменьвацца дыпламатычнымі і консульскімі прадстаўнікамі. У 1945 г. БССР стала адным з членаў — заснавальнікаў ААН.

Аднак поўнага дзяржаўнага суверэнітэту ў складзе СССР рэспубліка не мела. Міжнародныя дамовы заключаліся ў Маскве, і Беларусь кіравалася знешняй палітыкай СССР.

У 1960-я — 1980-я гг. бурна развівалася беларуская літаратура. Сталі шырока вядомыя творы В. Быкава, У. Караткевіча, А. Адамовіча, Р. Барадуліна і многіх іншых літаратараў. Аднак выкарыстанне беларускай мовы ў сферы мастацкай культуры было абмежаваным, напрыклад, спектаклі на ёй ставіліся толькі ў трох з шаснаццаці тэатраў рэспублікі, а кінафільмы на беларускай мове вылічаліся адзінкамі, па колькасці выданняў на нацыянальнай мове Беларусь у канцы 1980-х гг. займала апошняе месца сярод рэспублік СССР.

Некалькі лепшым было становішча беларускай мовы ў сістэме сродкаў масавай інфармацыі — на ёй пераважна вяшчалі радыё і тэлебачанне, выходзіла шмат перыядычных выданняў.

Выкладанне ў вышэйшых навучальных установах вялося на рускай мове. Колькасць беларускамоўных школ у гарадах была нязначнай. У 1988 г. у такіх школах навучалася толькі 14 % дзяцей. У рускамоўных школах атрымала шырокае распаўсюджванне практыка вызвалення вучняў ад вывучэння беларускай мовы і пераводу выкладання беларускай літаратуры на рускую мову. Адсутнічаў самастойны курс гісторыі Беларусі, а выкладанне беларускай мовы і літаратуры нават у беларускіх школах ажыццяўлялася ў меншым аб'ёме, чым рускай мовы і літаратуры. У такіх умовах далучэнне да нацыянальнай культуры і беларускай мовы стала не толькі неабавязковым, але і цяжкім.

Сфармаваная да пачатку 1960-х гг. гарадская рускамоўная культура ў вачах сельскіх жыхароў набыла высокі сацыяльны прэстыж як пераўзыходзячая ва ўсім вясковую. Гэта ва ўмовах імклівай урбанізацыі 1960-х — 1980-х гг. спрыяла размыванню нацыянальнай самасвядомасці ў сельскіх жыхароў і іх нашчадкаў, якія перасяліліся ў гарады. Такая сітуацыя шмат у чым была звязана з пануючай канцэпцыяй аб непазбежнасці зліцця нацый пры фарміраванні новага савецкага чалавека і пераходзе да камуністычнай фармацыі.

Да сярэдзіны 1980-х гг. не захавалася ні аднаго сацыяльнага інстытута, арыентаванага на фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці, у выніку чаго яно станавілася асабістай справай, што ажыццяўлялася толькі на сямейным узроўні, і было пазбаўлена якога-небудзь практычнага сэнсу. Беларуская мова практычна цалкам была выцесненая з грамадскага жыцця, а ў гарадах — і з сямейных зносін.