Хімія. 11 клас

Перыядычнасць у змяненні ўласцівасцей простых і складаных рэчываў

Пры дзяленні хімічных элементаў на металы і неметалы выкарыстоўваюць крытэрыі, звязаныя з уласцівасцямі простых і складаных рэчываў, якія імі ўтвараюцца (табл. 8).

Табліца 8. Адметныя прыкметы металаў і неметалаў

Будова і ўласцівасці	Металы	Неметалы
Будова і ўласцівасці атамаў	Пры ўзаемадзеянні з неметаламі аддаюць ім свае электроны	Пры ўзаемадзеянні з металамі прыцягваюць да сябе іх электроны
	На знешнім электронным слоі змяшчаецца, як правіла, 1–3 электроны	На знешнім электронным слоі змяшчаецца 4–8 электронаў, акрамя атамаў В, He і H
	Маюць нізкія значэнні электраадмоўнасці	Маюць высокія значэнні электраадмоўнасці
Фізічныя ўласцівасці простых рэчываў	Высокая электра- і цеплаправоднасць простых рэчываў. Электраправоднасць зніжаецца з ростам тэмпературы	Цеплаізаляцыйныя ўласцівасці простых рэчываў высокія. Нізкая электраправоднасць
	Пластычнасць простых рэчываў	Крохкасць простых рэчываў
Агульныя ўласцівасці злучэнняў	У водных растворах солей пераважна існуюць у выглядзе катыёнаў	У водных растворах солей існуюць у саставе аніёнаў
	Утвараюць пераважна асноўныя і амфатэрныя аксіды	Утвараюць кіслотныя аксіды
	Утвараюць моцныя і слабыя асновы	Утвараюць моцныя і слабыя кіслоты

Праяўленне металічных уласцівасцей простымі рэчывамі звязана са здольнасцю атамаў, якія маюць нізкія значэнні электраадмоўнасці, губляць электроны. У перыядах з памяншэннем памераў атамаў электраадмоўнасць расце, слабеюць металічныя і аднаўленчыя ўласцівасці простых рэчываў. Перыяды пачынаюцца шчолачнымі металамі, а заканчваюцца неметаламі — высакароднымі газамі. У групах з павелічэннем радыусу атама электраадмоўнасць памяншаецца, узмацняюцца металічныя і аднаўленчыя ўласцівасці простых рэчываў, адпаведна, неметалічныя і акісляльныя — слабеюць.

Паслабленне металічных уласцівасцей па перыядзе выяўляецца яшчэ і ў тым, што ў аксідаў і гідраксідаў элементаў асноўныя ўласцівасці паступова слабеюць і пераходзяць у амфатэрныя, а далей нарастаюць кіслотныя ўласцівасці (табл. 9). Атамы з найбольш высокімі значэннямі электраадмоўнасці ўтвараюць кіслоты.

Табліца 9. Кіслотна-асноўныя ўласцівасці аксідаў і гідраксідаў элементаў трэцяга перыяду

Параметры параўнання	Група
	I	II	III	IV	V	VI	VII
Найвышэйшая ступень акіслення	+1	+2	+3	+4	+5	+6	+7
Вышэйшы аксід і яго ўласцівасці	Na2O	MgO	Al2O3	SiO2	P2O5	SO3	Cl2O7
	Асноўныя аксіды		Амфатэрны аксід	Кіслотныя аксіды
Гідраксід і яго ўласцівасці	NaOH	Mg(OH)2	Al(OH)3	H2SiO3	H3PO4	H2SO4	HClO4
	Асновы		Амфатэрны гідраксід	Вельмі слабая кіслата	Слабая кіслата	Моцная кіслата	Вельмі моцная кіслата
Вадародныя злучэнні (гідрыды)	NaH	MgH2	AlH3	SiH4	PH3	H2S	HCl
	Нелятучыя вадародныя злучэнні металаў			Лятучыя вадародныя злучэнні неметалаў

Пры аднолькавым значэнні ступеней акіслення атамаў асноўныя ўласцівасці гідраксідаў (і аксідаў) узрастаюць з павелічэннем памеру атамаў і памяншэннем іх электраадмоўнасці, бо аслабляецца ўзаемадзеянне катыёнаў металаў з гідраксід-іонамі. Таму сіла асноў узрастае па групах перыядычнай сістэмы.

У групах з павелічэннем радыусаў атамаў элементаў кіслотныя ўласцівасці аксідаў і гідраксідаў паступова слабеюць (табл. 10).

Табліца 10. Кіслотна-асноўныя ўласцівасці аксідаў і гідраксідаў некаторых элементаў IIA-групы

Перыяд	Група IIA
	Элемент	Вышэйшы аксід і яго ўласцівасці	Гідраксід і яго ўласцівасці
2	Be	ВеО — амфатэрны аксід	Be(OH)2 — амфатэрны гідраксід
3	Mg	MgO — асноўны аксід	Mg(OH)2 — аснова
4	Ca	CaO — асноўны аксід	Ca(OH)2 — моцная аснова
5	Sr	SrO — асноўны аксід	Sr(OH)2 — моцная аснова

Варта адзначыць, што вадародныя злучэнні металаў — цвёрдыя рэчывы, а неметалаў — як правіла, газападобныя рэчывы.