Геаграфія. 11 клас

Уздзеянне сонечнай радыяцыі, атмасфернага ціску, ветру, вільготнасці і тэмпературы паветра на чалавека. Здаровыя людзі звычайна не рэагуюць на змяненне ўмоў надвор’я дзякуючы добрым адаптацыйным магчымасцям. З’яўленне метэаадчувальнасці сведчыць пра аслабленне адаптацыйных працэсаў або пра наяўнасць у чалавека схаваных захворванняў.

Метэаадчувальнасць — схільнасць арганізма чалавека да ўзнікнення неспрыяльных рэакцый, звязаных са змяненнем умоў надвор’я. Прычыны метэаадчувальнасці абумоўлены празмернай распешчанасцю сучаснага чалавека, узростам і наяўнасцю розных фактараў рызыкі. Чым больш чалавек акружае сябе камфортнымі ўмовамі, тым больш ён залежны ад ваганняў надвор’я. У людзей, якія пражываюць у сельскай мясцовасці, метэаадчувальнасць ў 3 разы ніжэйшая, чым у жыхароў гарадоў. Фактары рызыкі павышэння метэаадчувальнасці: курэнне, залішняя вага, маларухомы лад жыцця і інш. З узростам арганізм не паспявае перабудавацца пры хуткіх змянах надвор’і, што прыводзіць да ўзнікнення метэатропных рэакцый.

Метэатропные рэакцыі — рэакцыі арганізма, якія ўзнікаюць у адказ на неспрыяльныя ўмовы надвор’я (мал. 24-1).

Паразважаем. Ці ёсць у вас метэатропныя рэакцыі? Як вы разумееце выраз «здаровы лад жыцця»?

У свеце ўсё ўзаемазвязана. Як адрозніваецца ўздзеянне метэаралагічных фактараў на арганізм чалавека ў розных прыродных зонах? Прывядзіце прыклады змены стану здароўя чалавека пад уздзеяннем метэаралагічных фактараў.

Ціск паветра. Чалавек не адчувае атмасфернага ціску і яго натуральных змяненняў таму, што ён ураўнаважваецца пругкасцю паверхні чалавечага цела, яго ўнутраных органаў і тканак. На падставе рознасці ціску ў арганізме пастаянна здзяйсняецца газаабмен.

Пры павышэнні атмасфернага ціску (у межах звычайных ваганняў) узрастае частата пульсу, а крывяны артэрыяльны ціск зніжаецца. Наадварот, пры паніжэнні атмасфернага ціску артэрыяльны (максімальны і мінімальны), як правіла, павышаецца.

Клуб географаў-знаўцаў. Ва ўмераных шыротах перыядычныя сутачныя змены атмасфернага ціску, як правіла, не перавышаюць 2-3 гПа, неперыядычныя дасягаюць некалькіх гПа і рэдка бываюць больш за 10-15 гПа. Найбольш рэзкія змены ціску каля зямной паверхні ўзнікаюць пры перамяшчэнні трапічных цыклонаў, калі на працягу гадзіны ціск можа змяняцца на 15–20 гПа. Гадавая амплітуда ціску ва ўмераных і высокіх шыротах складае 10–20 гПа, або 10 % нормы.

Прычыны ўздзеяння зменлівага атмасфернага ціску на чалавека і іх біялагічныя наступствы пакуль яшчэ недастаткова вывучаны. Часам прыкметы гэтага ўздзеяння пачынаюць праяўляцца за некалькі гадзін да рэзкага змены ціску. Найбольш адчувальныя для чалавека міжсутачныя змены атмасфернага ціску больш за 10 гПа. Пра гэта сведчаць іх супадзенні з колькасцю выклікаў станцыі хуткай дапамогі па прычыне захворванняў з дыягназам «стэнакардыя і гіпертанія».

Уплыў ветру на чалавека разнастайны. Незалежна ад іншых метэаралагічных элементаў умовы надвор’я пры хуткасці ветру > 15 м/с залічваюцца да небяспечных і асабліва небяспечным з’яў надвор’я.

Клуб географаў-знаўцаў. Адна з характэрных неспрыяльных праяў, звязаных з ветрам, — эфект «скразняку». Раздражненне холадам ва ўмовах знаходжання ў больш цёплай прасторы (асабліва ў памяшканні) можа прывесці да парушэння кровазабеспячэння мышц, слізістых абалонак, стварэння ўмоў для размнажэння патагенных мікраарганізмаў у насаглотке. Гэта можа выклікаць рэспіраторныя і рэўматычныя захворванні. У выпадку высокіх тэмператур і высокай вільготнасці скразняк (пры тэмпературы да +32 °С) у большасці выпадкаў з’яўляецца спрыяльным пагодным фактарам.

Вельмі моцны вецер і робіць цяжкім дыханне, пагаршае адмоўныя метэатропныя рэакцыі. Асабліва адчувальна неспрыяльнае ўздзеянне моцных вятроў (> 11 м/с), якія суправаджаюцца пыльнымі бурамі і імглой. Часцей за ўсё метэатропны стан выклікаецца мясцовымі вятрамі (фён, бора, містраль, харматан і г. д.).

Клуб географаў-знаўцаў. Дактары Швейцарыі і поўдня Германіі адкладаюць аперацыі, калі з Альпаў задзімае цёплы і сухі паўднёвы фён. Халодны паўночны вецер, што дзьме ўздоўж рачных далін Францыі (містраль), здаўна вінавацяць у зніжэнні ўважлівасці пешаходаў і аўтамабілістаў. У час харматану ў краінах на поўначы Афрыкі бальніцы хутка напаўняюцца раздражняльнымі і нават буянымі пацыентамі.

Вільготнасць паветра мае разнапланавае ўздзеянне на чалавечы арганізм. Яна ўплывае на дыханне і водна-салявы абмен у арганізме чалавека.

Клуб географаў-знаўцаў. Для чалавека адносная вільготнасць паветра 30–60 % з’яўляецца гігіенічнай нормай. Паветра з адноснай вільготнасцю менш за 30 % ацэньваецца як сухое, ад 71 да 85 % — як умерана-вільготнае і больш за 85% — як моцна вільготнае.

У атмасферным паветры заўсёды змяшчаецца вадзяная пара. З вышынёй колькасць вадзяной пара хутка змяншаецца. Праз выпарэнне вільготнасць уплывае на інтэнсіўнасць выдзялення і хуткасць выдалення поту, удзельнічае ў фарміраванні цеплаабароту. Чым вышэйшая вільготнасць паветра, тым большае ўвільгатненне скуры.

Клуб географаў-знаўцаў. Пры тэмпературы паветра 10–18 °С, адноснай вільготнасці менш за 50 % у стане спакою страты вільгаці чалавека выпарэннем поту складаюць у сярэднім 1 г за 1 хвіліну. У стане фізічнай нагрузкі яны ўзрастаюць у 7–8 разоў. Падчас прыёму сонечных ваннаў, пры знаходжанні ў пустыні страты вільгаці могуць дасягаць 1 л у гадзіну.

Часта адзначаюць павышаную адчувальнасць да змены вільготнасці паветра ў хворых з паражэннем верхніх дыхальных шляхоў. Яны скардзяцца на адчуванні драпання, сухасці, прысутнасці старонняга цела, палення, сціскання і г. д. Гэта звязана з хуткім памяншэннем вільготнасці паветра. Уздзеянне павышанай вільготнасці можа суправаджацца галаўнымі болямі, санлівасцю, зніжэннем настрою, болямі ў канечнасцях, тахікардыяй. Інтэнсіўнасць боляў знаходзіцца ў прамой залежнасці ад колькасці вільгаці ў паветры. Атмасферныя ападкі аказваюць станоўчы ўплыў на арганізм чалавека. Пры іх выпадзенні з атмасферы вымываюцца забруджвальныя прымешкі, аэразолі і пыл, на якіх пераносяцца хваробатворныя мікробы. Адмоўны ўплыў ападкаў на чалавека звязаны з кіслотнымі дажджамі.

Клуб географаў-знаўцаў. Пры тэмпературах паветра ніжэй за 0 °С ападкі выпадаюць у выглядзе снегу. Снег, які толькі выпаў, адбівае ў навакольную прастору да 97 % ўльтрафіялетавых прамянёў, што выкарыстоўваюць на горных курортах для прымання зімой сонечных ваннаў.

Тэмпература паветра з’яўляецца актыўным эколага-метэаралагічнай фактарам. Пастаянства тэмпературы чалавека — аснова яго жыцця. У той жа час чалавек здольны пераносіць істотныя кантрасна-экстрэмальныя тэмпературныя нагрузкі.

Клуб географаў-знаўцаў. Працягласць бяспечнага знаходжання цалкам аголенага здаровага чалавека пры тэмпературы +70 °С у камеры штучнага клімату не перавышае адной гадзіны, пры тэмпературы –70 °С — не больш за 10 хвілін. Бяспеку знаходжання можна павялічыць, падбіраючы адпаведную вопратку і побытавыя ўмовы. І ўсё ж тэрмін бесперапыннага пражывання пры такіх тэмпературах ва ўмовах Арктыкі і Антарктыкі не павінен перавышаць 2–3 гады.

Уплыў тэмпературы паветра на цеплавое адчуванне чалавека залежыць ад яго вільготнасці. Ва ўмераных шыротах для апранутага чалавека найбольш камфортныя спалучэнні тэмпературы 18–20 °С і адноснай вільготнасці паветра 40–50 %. Пры вільготнасці больш за 90 % і тэмпературы вышэй за +24 °С узнікае стан моцнай духаты.

Папрацуем з атласам. Знайдзіце на карце рэгіёны, дзе больш часта назіраецца высокая тэмпература і адносная вільготнасць паветра.

Пры тэмпературы паветра каля 35–40 °С і адноснай вільготнасці больш за 75 % часта здараецца цеплавы ўдар. Яму спадарожнічае цяжкая праца з доўгім знаходжаннем на сонцы. У чалавека, які атрымаў цеплавы ўдар, з’яўляюцца бледнасць, часам сутаргі. Можа наступіць смерць ад кровазліцця ў мозг або паралічу сэрца.

Клуб географаў-знаўцаў. У фізіялагічным адносінах з’ява цеплавога ўдару зводзіцца да наступнага. З-за моцнага потавыдзялення тканкі арганізма збядняюцца солямі і вадой, павялічваецца вязкасць крыві, ускладняецца кровазварот. З прычыны гэтага ўзнікае недастатковае забеспячэнне арганізма чалавека кіслародам, якое пераходзіць у асфіксію (кіслароднае галаданне), што суправаджаецца назапашваннем вуглекіслаты.

Таксама небяспечныя для чалавека адмоўныя тэмпературы паветра, асабліва ў спалучэнні з моцным ветрам і павышанай вільготнасцю паветра. Неспрыяльныя наступствы ўздзеяння холаду — прастудныя захворванні лёгкіх і верхніх дыхальных шляхоў.

Клуб географаў-знаўцаў. Адна з праяў уплыву холаду — абмаражэнне. Першая стадыя абмаражэння — дрыжыкі. Яна характарызуецца сінюшнасцю, ацёчнасцю скуры, свербам і болямі. На другой стадыі назіраецца пашкоджанне паверхневага слоя скуры і развіццё пухіроў са светлым змесцівам. На трэцяй і чацвёртай стадыі адміраюць усе мяккія тканкі і косці. Непасрэдная прычына смерці пры замярзанні — спыненне дыхання і дзейнасці сэрца.