Біялогія. 11 клас

Прынцыпы сістэматыкі. У аснове класіфікацыі арганізмаў ляжаць два галоўныя прынцыпы: іерархічнасці (супадпарадкавання) і бінарнай наменклатуры. Яны былі ўведзены яшчэ К. Лінеем і застаюцца актуаль­нымі да гэтага часу.

Падчас класіфікаціі арганізмаў вучоныя размяркоўваюць іх па групах. Такія групы называюцца сістэматычнымі (таксанамічнымі) адзінкамі ці таксонамі. Прынцып іерархічнасці заключаецца ў тым, што сістэматычныя адзінкі паслядоўна «падпарадкоўваюцца» адна  адной, г. зн. буйныя таксоны падзяляюцца на больш дробныя, тыя ў сваю чаргу на яшчэ больш дробныя і г. д. Выдзяляюць сем асноўных сістэматычных адзінак, найменшай з якіх з’яўляецца від. Роднасныя віды аб’ядноўваюць у роды. Так, напрыклад, на тэрыторыі нашай краіны жывуць тры віды роду Рапуха (мал. 50.1). Блізкія роды аб’ядноўваюць у сямействы, сямействы — у парадкі, парадкі — у класы, класы — у аддзелы, а аддзелы — у царствы. Важна адзначыць, што для класіфікацыі жывёл традыцыйна замест таксона парадак выкарыстоўваецца атрад, а замест аддзела — тып. Любы арганізм незалежна ад таго, існуе ён зараз або існаваў у мінулым, павінен паслядоўна належаць да ўсіх сямі асноўных сістэматычных адзінак. Асноўныя таксоны, якія выкарыстоўваюцца ў сістэматыцы, і прыклады класіфікацыі прыведзены ў табліцы 50.1.

Табліца 50.1. Асноўныя таксоны і прыклады класіфікацыі

Асноўныя таксоны	Прыклады класіфікацыі
Царства	Царства Расліны	Царства Жывёлы
Аддзел (для жывёл — тып)	Аддзел Пакрытанасенныя	Тып Хордавыя
Клас	Клас Двухдольныя	Клас Млекакормячыя
Парадак (для жывёл — атрад)	Парадак Букакветныя	Атрад Драпежныя
Сямейства	Сямейства Бярозавыя	Сямейства Воўчыя
Род	Род Бяроза	Род Ліс
Від	Від Бяроза павіслая	Від Ліс звычайны

Акрамя асноўных таксонаў, у сучаснай сістэматыцы прынята выдзяляць і дадатковыя. Часцей за ўсё для гэтага выкарыстоўваюць прыстаўкі над- і пад-, напрыклад падтып, надклас, падклас, надсямейства, падвід і г. д. Так, Ліс звычайны належыць да падтыпу пазваночныя, падкласа Сапраўдныя звяры (Жывародзячыя).

У адпаведнасці з прынцыпам бінарнай наменклатуры кожнаму віду прысвойваецца назва на лацінскай мове, якая складаецца з двух слоў. Першае слова — гэта назва роду, да якога належыць дадзены від, другое — відавы эпітэт. Напрыклад, Homo sapiens (Чалавек разумны), Trifolium pratense (Канюшына лугавая). * Родавая назва пішацца з вялікай літары, а відавы эпітэт — з маленькай, нават калі ён паходзіць ад ўласнага імя. Родавая назва, калі яна згадваецца ў тэксце не ўпершыню ці з'яўляецца шырока вядомай, можа быць скарочана да адной (першай) літары, напрыклад H. sapiens ці Е. coli (Escherichia coli) — Кішэчная палачка.* Вучоныя ва ўсім свеце выкарыстоўваюць назвы арганізмаў на лацінскай мове. Гэта дазваляе пазбегнуць блытаніны, абумоўленай існаваннем мясцовых варыянтаў агульнапрынятых назваў. Так, расліна Ficus carica толькі на беларускай мове мае некалькі шырока распаўсюджаных назваў: інжыр, смакоўніца, фігавае дрэва, вінная ягада.