§ 2-27. Скланенне назоўнікаў, правапіс склонавых канчаткаў. Марфалагічны разбор назоўніка.
Правіла
Назоўнікі з асновай на г, к, х у давальным і месным склонах могуць медь канчаткі -е, -ы, -э: (на) дарозе, (у) гутарцы, (пры) майстрысе Вераніцы, (у) Сасноўцы, (на) руцэ, (па) шчацэ. Канчатак -е маюць назоўнікі з асновай на [г] і [х], якія пры змяненні слова чаргуюцца з [з’] і [с’]: (у) трывозе, (на) страсе, (у) біклазе, (на) блысе. Ненаціскны канчатак -ы і націскны канчатак -э маюць назоўнікі з асновай на [к], што чаргуецца з [ц]: (па) цялушцы, (пры) сястрычцы, (у) сукенцы, (у) Ветцы; (на) рацэ, (у) муцэ. |
Канчаткі назоўнікаў 3-га скланення залежаць ад характару асновы. У назоўным і вінавальным склоне адзіночнага ліку назоўнікі 3-га скланення маюць нулявы канчатак. У родным, давальным і месным склонах яны маюць аднолькавыя канчаткі. У творным склоне назоўнікі ў залежнасці ад характару асновы маюць канчатак -у або -ю: Свіслаччу, моладдзю. Пры гэтым канцавыя зычныя гукі асновы [л’, н’, з’, с’, дз’ с крышечкой, ц’, ч, ш] у становішчы паміж галоснымі падаўжаюцца, што перадаецца на пісьме: рунню, соллю, ноччу. |
Рознаскланяльныя назоўнікі
Рознаскланяльныя назоўнікі маюць канчаткі розных тыпаў скланення. Назоўнікі імя, племя, стрэмя ва ўсіх ускосных склонах (акрамя вінавальнага) могуць ужывацца з суфіксам -ен-. У такім выпадку ў родным, давальным і месным склонах яны маюць канчатак -і, а ў творным — канчатак -ем (Р. імені, племені, срэмені; Т. іменем, племенем, стрэменем). Пры змяненні назваў маладых істот, у тым ліку і назоўнікаў дзіця і немаўля, у родным, давальным і месным склонах адзіночнага ліку з’яўляецца суфікс -яц- (цяляці, мышаняці, дзіцяці, немаўляці). Назоўнікі мужчынскага і агульнага роду (калі абазначаюць асоб мужчынскага полу) з ненаціскнымі канчаткамі -а, -я змяняюцца як рознаскланяльныя. |