Беларуская літаратура. 10 клас

Стэфан Цвейг быў апантаным калекцыянерам. Яго збор музычных аўтографаў кампазітараў Баха, Гайдна, Вагнера і Малера быў апісаны як «адна з найвялікшых у свеце калекцый аўтаграфічных рукапісаў» і падораны ў 1986 годзе спадкаемцамі пісьменніка Брытанскай бібліятэцы. Яшчэ дзве калекцыі захоўваюцца ў Дзяржаўным універсітэце Нью-Ёрка і Нацыянальнай бібліятэцы Ізраіля.

Стэфан нарадзіўся ў Вене 28 лістапада 1881 года.

Яго бацька быў тэкстыльны магнат, а маці — дачка банкіра. Пра дзяцінства пісьменніка амаль нічога не вядома, ды і сам ён імкнуўся як мага менш расказваць пра гэты перыяд свайго жыцця. У дзевятнаццацігадовым узросце пасля заканчэння гімназіі юнак паступіў у Венскі ўніверсітэт, дзе настолькі захапіўся філасофіяй, што напісаў дысертацыю і атрымаў доктарскую ступень.

У гэты час ён пісаў і выдаваў вершы, а яго крытыкам быў славуты паэт-мадэрніст Райнер Марыя Рыльке, з якім Стэфан перапісваўся і абменьваўся свежымі творамі.

Пасля завяршэння вучобы ў 1905 годзе пачаліся вандроўкі пісьменніка. Ён лічыў сябе чалавекам свету, таму з радасцю спазнаваў новыя культуры, знаёміўся з новымі краінамі — Італіяй, Іспаніяй, Індакітаем, ЗША, Панамай.

Першая сусветная вайна застала Стэфана Цвейга пасля вяртання ў Еўропу. Яго вызвалілі ад вайсковай службы, і пісьменнік пэўны час жыў у Цюрыху. У 1917—1918 гадах асеў спачатку ў Швейцарыі, а затым пасяліўся ў «горадзе Моцарта» Зальцбургу.

Творчы ўздым прыпаў на 1922—1941 гады, калі Стэфан Цвейг замацаваў аўстрыйскую літаратуру ў ліку самых чытаемых у свеце. Найперш пісьменнік вядомы навеламі «Амок», «Мендэль-букініст», «Шахматная навела», хоць яму падуладнымі былі і паэзія, і драматургія, і раманістыка, і эсэістыка. Вядомыя сёння таксама лібрэта да опер і легенды аўтара. Заўважнай з’явай еўрапейскай літаратуры 1920—1930-х гадоў сталі напісаныя ім мастацкія біяграфіі Марыі-Антуанеты, Эразма Ратэрдамскага, Марыі Сцюарт, Магелана, Фёдара Дастаеўскага, Анарэ дэ Бальзака, Стэндаля і інш.

Стэфан Цвейг захапляўся рускай літаратурай, нават наведаў СССР у 1928 годзе ў сувязі са стагоддзем Льва Талстога. Да 1930-х гадоў захапляўся савецкай рэчаіснасцю, вельмі ганарыўся, што на рускай мове выходзілі яго творы (з прадмовай Максіма Горкага), але пазней ён не ўхваляў масавых рэпрэсій, пісаў сябрам, што з бальшавікамі-ветэранамі сталі абыходзіцца, як з шалёнымі сабакамі.

На радзіме пісьменнік актыўна выступаў супраць вайны і нацызму. Праз гэта і праз яго нацыянальнасць у 1934 годзе дом у Зальцбургу быў разрабаваны, а сам аўтар апынуўся ў вышуку. Пакуль Аўстрыя не была далучана да Германіі, у гэтай краіне і ў Швецыі выходзілі кнігі Стэфана Цвейга. У Германіі яго кнігі забаранялі, спальвалі. Аўтар уцёк ад пераследу ў Лондан, але непакоіўся, што там яго арыштуюць як немца, і ў выніку апынуўся ў Бразіліі — у Петропалісе, невялікім прыгарадзе Рыа-дэ-Жанэйра. Удалечыні ад радзімы, поўны песімізму адносна будучыні Еўропы, Стэфан Цвейг упаў у зацяжную дэпрэсію і ў 1942 годзе разам з жонкай пайшоў з жыцця, так і не дачакаўшыся заканчэння Другой сусветнай вайны.

Творам Стэфана Цвейга сёння было б каля 140 гадоў. У чым жа сакрэт неўміручасці ідэй пісьменніка? Магчыма, у мастакоўскім асяроддзі, у якім прайшло яго сталенне. Бо ён, філосаф па адукацыі, быў знаёмы з вядомымі дзеячамі сусветнай культуры. Навелістыка Стэфана Цвейга шмат з якіх прычын прыцягвае літаратуразнаўцаў і чытачоў. Магчыма, вандроўкамі па Індыі, Еўропе, Амерыцы, перажытым асабіста, калі Другая сусветная вайна вымусіла яго ўцякаць у Лондан, а потым у далёкую Бразілію.

Вершы, п’есы, легенды, навелы, жыццяпісы, эсэ, раманы аўстрыйскага класіка Стэфана Цвейга дасюль знаходзяцца ў топ-рэйтынгах выдавецтваў, перакладаюцца амаль на ўсе мовы свету, трывала замацаваліся ў модных спісах «Сто кніг, якія варта прачытаць».

Уклад у развіццё літаратуры Стэфан Цвейг распрацаваў і ўвасобіў аўтарскую мадэль навелы. Яна нагадвае сціслы, «заархіваваны» раман. Маленькія жыццёвыя гісторыі разгортваюцца на нашых вачах за некалькі гадзін, і гэта пераломныя, істотныя гадзіны і хвіліны ў жыцці герояў. Асноўны сэнс твора выражаецца праз эмацыянальны маналог аднаго з персанажаў. Гэта момант ісціны або момант выбару. А прыводзіць нас галоўны герой да кожнай такой драмы ў час вандроўкі.