§ 3-26. Правапіс складаных і складанаскарочаных слоў
Правіла
|
Пры ўтварэнні складаных слоў утваральныя асновы аб’ядноўваюцца з дапамогай злучальных галосных або без іх: чарнабровы, усходнеславянскі, Верхнядзвінскі, шматгадовы. Злучальныя галосныя -о-, -э- пішуцца толькі пад націскам (ільновалакно, лжэсведка), а злучальная галосная -а- — у ненайденным становішчы: ільнаовдства, дабрая́касны, марозатрывáлы, свепгабудóва. Злучальная галосная -е- ў складаных словах пераходзіць у -я-, калі націск падае на першы склад другой часткі складанага слова: зернесушы́лка — зернясклáд, землекарыстáнне — землярóбчы, жыццеапісáнне — жыццярáдасны. Калі другая частка складанага слова пачынаецца з ў, то злучальная галосная -е- захоўваецца: вогнеўстойлівы, землеўладанне. |
|
1. У складаных словах можа быць адзін асноўны і адзін або некалькі пабочных націскаў. Калі ў другой частцы складанага слова націск падае на першы склад, то ў першай частцы замест о пішацца а: дабрадзéй, вастразýбы, чарнавóкі, вадазбóр, раўнапрáўе; калі ў другой частцы націск падае не на першы склад, то ў першай частцы захоўваецца о: добразычлі'вы, востраканéчны, чорнавалóсы, водазабеспячэ'нне, роўназалéжны. 2. Літара о пішацца ў першай частцы складаных слоў, калі другая частка пачынаецца з ў: марозаўстойлівасць, збожжаўборачны, торфаўтварэнне. 3. Гук [э] ў першай частцы складаных слоў захоўваецца і абазначаецца літарай э: мэтанакіраваны, мэтазгодна, рэдказубы, шэравокі, арэхападобны, крэдытаздолънасцъ, тэлебачанне, шэсцьсот. 4. У складаных словах, утвораных ад спалучэння лічэбніка з назоўнікам, першая частка (лічэбнік) ставіцца ў форме роднага склону: тры дні — трохдзённы, чатыры паверхі — чатырохпавярховы, пяць тыдняў — пяцітыднёвы, сто метраў — стаметровы, дзесяць класаў — дзесяцікласнік, восем гадоў — васьмігадовы, дзевяць градусаў — дзевяціградусны, сорок гадоў — саракагоддзе. |
|
1. У першай частцы складанага слова літара е захоўваецца незалежна ад таго, на які склад падае націск у другой частцы: сенакасі'лка, верхнезубны́, беласнéжны, землетрасéнне, светаўспрымáнне, свежамарóжаны. Калі першай часткай складанага слова з’яўляецца аснова велік- / вялік-, то напісанне літар е або я залежыць ад таго, на які склад падае націск у другой частцы. Калі націск падае на першы склад другой часткі, то пішацца е, а калі ў першай частцы на другі — я: велікарóслы, велікакня́жацкі, велікасвéцкі (але: Вялі'кдзень); Вялікабрытáнія, вялікадзяржáўны, вялікагалóвы. 2. Літара ё у першай частцы складанага слова пішацца, калі націск падае не на першы склад другой часткі: лёгкаатлеты́чны, лёдадрабі'льны, мёдаварэ'нне. |