Геаграфія. 10 клас

Тэндэнцыі развіцця навукі ў сусветнай гаспадарцы ў ХХI стагоддзі. Сучасны сусветны рынак даследчыкаў у сферы НДВКП (навукова-даследчыя і вопытна-канструктарскія працы) налічвае 7209,7 тыс. чал., колькасць якіх пастаянна расце за кошт дзяржаў Азіі, якія развіваюцца. На эканамічна развітыя дзяржавы прыходзіцца 62,1 %, якія развіваюцца — 37,9 % даследчыкаў свету. Азіяцкі рэгіён характарызуецца найбольшай колькасцю навуковага персаналу — каля 3 млн чал., ці 40,9 % сусветнага рынку. Няўхільна ўзрастае доля Кітая. Другое месца належыць Еўропе — 29,5 %. Амерыканскі рэгіён займае трэцяе месца — 25,4 %.

Колькасць даследчыкаў на 1 млн жыхароў у свеце складае 1277 чал. У развітых краінах гэты паказчык у тры разы вышэй, чым у краінах, якія развіваюцца.

Найбольшая колькасць даследчыкаў у разліку на 1 млн чал. характэрная для Даніі (7483 чал.), Рэспублікі Карэя (7087 чал.) і Швецыі (7021 чал.) (мал. 211-2). Больш за ўсё інжынераў у свеце на 1 млн чал. працуе ў Люксембургу, Славеніі і Ісландыі.

Доля выдаткаў на НДВКП у структуры ВУП складае ў свеце 2,27 % пры двухразовым разрыве паміж эканамічна развітымі краінамі і краінамі, якія развіваюцца.

Клуб знаўцаў-эканомікагеографаў. Да катэгорыі высокатэхналагічнай прадукцыі ў цяперашні час прынята адносіць такую прадукцыю, пры вытворчасці якой узровень навукаёмістасці (доля выдаткаў на даследаванні і распрацоўкі, аднесеная да вынікаў вытворчасці) складае не менш за 3,5 %. У выпадку, калі доля выдаткаў на навуку больш за 8,5 %, дадзеная вытворчасць у краіне з’яўляецца вядучай навукаёмістай тэхналогіяй. Узровень навукаёмістых тэхналогій сярэдняга ўзроўню складае 2,5 %, нізкага ўзроўню — 0,5 %. Крытычнай кропкай развіцця навуковай сферы ў краіне з’яўляецца паказчык долі выдаткаў на ўзроўні 0,33 %.

У апошнія гады назіраецца тэндэнцыя росту выдаткаў у краінах, якія развіваюцца, і зніжэнне — у эканамічна развітых.

Па долі выдаткаў на НДВКП вылучаюць тры групы краін: 1) з высокімі выдаткамі, больш за 3 %; 2) сярэднімі — 1–3 %; 3) нізкімі — менш за 1 %. У першую групу ўваходзяць такія дзяржавы, як Ізраіль і Рэспубліка Карэя (па 4,3 %), Японія (3,4 %), Швецыя (3,3 %), Фінляндыя (3,2 %) (мал. 211-3). У большасці эканамічна развітых краін гэты паказчык вагаецца ад 2,5 да 3 %, у краінах з пераходнай эканомікай — 1,5 %. Цікава, што за 2000–2015 гг. доля выдаткаў у Кітаі ўзрасла амаль у тры разы — з 0,7 % да 2,0 %.

Ва ўмовах постындустрыяльнага развіцця ў міжнародным гандлі прыкметна ўзрастае роля экспарту высокіх тэхналогій. Сусветны паказчык складае 17,9 %. У рэгіянальнай структуры вядучае месца належыць дзяржавам Усходняй Азіі і Ціхаакіянскага рэгіёна — 24,5 %. У Філіпінах доля экспарту перавышае 50 %, у Кітаі перавысіла 25 %. Да краін з высокай доляй экспарту адносяцца таксама Сінгапур (49 %), Малайзія (43 %), Казахстан (30 %), Ірландыя (29 %), Швейцарыя, Францыя і Рэспубліка Карэя (па 27 %) (мал. 211-4).

Адным з паказчыкаў рэзультатыўнасці навукі з’яўляецца публікацыйная актыўнасць. У 2016 г. у свеце было апублікавана 2296 тыс. артыкулаў, з іх у развітых краінах — 75,3 %, краінах, якія развіваюцца, — 24,7 %. Адметнай асаблівасцю дынамікі за 2000–2016 гг. з’яўляецца двухразовы рост колькасці артыкулаў у краінах, якія развіваюцца. Еўропа характарызуецца ў рэгіянальнай структуры найбольшай доляй публікацый — 42,5 %, Амерыка займае другую пазіцыю (35,3 %), Азія — трэцюю (30,7 %). Сярод еўрапейскіх краін першыя пазіцыі на сусветным рынку навуковых публікацый займаюць Германія і Францыя. У Азіі вылучаецца найстарэйшы цэнтр — Японія (7,6 % сусветнага рынку). Новым лідарам становіцца Кітай. За 2000–2016 гг. колькасць артыкулаў павялічылася больш чым на 30 %, і ў цяперашні час гэтая краіна займае першае месца. Другое месца ў свеце па колькасці публікацый займае Індыя.

Свет і Беларусь. Якія буйныя ўніверсітэты ў Беларусі вы ведаеце? Спецыялістаў у якіх сферах яны рыхтуюць? Выкарыстоўваючы дадатковую літаратуру, зрабіце міні-паведамленне на тэму, якія напрамкі навуковых даследаванняў у нашай краіне маюць міжнароднае прызнанне.