Хімія. 10 клас

У малекуле глюкозы маюцца альдэгідная і гідраксільныя групы, таму для яе характэрны хімічныя ўласцівасці як альдэгідаў, так і мнагаатамных спіртоў.

Спачатку разгледзім рэакцыі з удзелам альдэгіднай групы малекулы глюкозы. Паколькі альдэгідная група маецца толькі ў лінейнай форме глюкозы, ва ўраўненнях рэакцыі будзем запісваць формулу глюкозы ў лінейнай форме.

1. Далучэнне вадароду. Аднаўленне

Альдэгідная група глюкозы можа далучыць малекулу вадароду. Гэта рэакцыя суправаджаецца разрывам π-сувязі паміж атамамі вугляроду і кіслароду альдэгіднай групы:

Шасціатамны спірт, які ўтвараецца, называецца сарбіт. Ён мае салодкі смак і выкарыстоўваецца ў якасці заменніка цукру.

У выніку далучэння вадароду малекула глюкозы аднаўляецца, таму рэакцыю з вадародам таксама называюць рэакцыяй аднаўлення.

2. Акісленне аміячным растворам аксіду серабра

Глюкоза дае якасную рэакцыю на альдэгіды, аднаўляючы серабро з аміячнага раствору аксіду серабра (рэакцыя «сярэбранага люстра»). Пры гэтым альдэгідная група малекулы глюкозы акісляецца да карбаксільнай:

У выніку рэакцыі ўтвараецца глюконавая кіслата.

3. Узаемадзеянне з гідраксідам медзі(II)

Узаемадзеянне з гідраксідам медзі(II) з’яўляецца якаснай рэакцыяй як на мнагаатамныя спірты, так і на альдэгіды. Глюкоза праяўляе ўласцівасці як мнагаатамных спіртоў, так і альдэгідаў. Разгледзім, што будзе назірацца пры ўзаемадзеянні глюкозы з гідраксідам медзі(II). Змяшаем у прабірцы растворы шчолачы і сульфату медзі(II). Пры гэтым выпадае блакітны асадак гідраксіду медзі(II):

Пры дабаўленні ў прабірку воднага раствору глюкозы адбываецца растварэнне гідраксіду медзі(II) і ўтвараецца празрысты раствор васількова-сіняга колеру. Такі самы эфект назіраецца пры дзеянні мнагаатамных спіртоў на свежаасаджаны гідраксід медзі(II). Як і ў выпадку мнагаатамных спіртоў, растварэнне гідраксіду медзі(II) пры ўзаемадзеянні з глюкозай адбываецца з прычыны ўтварэння растваральнага ў вадзе комплекснага злучэння (§ 25). Гэта рэакцыя з’яўляецца якаснай рэакцыяй на мнагаатамныя спірты.

У той жа час узаемадзеянне глюкозы з гідраксідам медзі(II) мае цікавую асаблівасць, якая дазваляе лёгка адрозніць глюкозу ад мнагаатамных спіртоў. Нагрэем змесціва прабіркі на полымі спіртоўкі. У выпадку мнагаатамнага спірту васількова-сіні раствор закіпіць, але афарбоўка яго не зменіцца. Проба з глюкозай паводзіць сябе зусім інакш. Пры награванні ў прабірцы спачатку ўтвараецца жоўты асадак, які потым чырванее. Сумесь, што ўтвараецца, нагадвае маркоўны сок. Ураўненне рэакцыі, якая працякае:

4. Спіртавое браджэнне

Некаторыя мікраарганізмы, напрыклад дрожджы, валодаюць здольнасцю ператвараць глюкозу ў этылавы спірт. Гэты працэс называецца спіртавым браджэннем глюкозы:

5. Малочнакіслае браджэнне

Малочнакіслыя бактэрыі валодаюць здольнасцю ператвараць глюкозу ў малочную кіслату. Гэты працэс называецца малочнакіслым браджэннем глюкозы:

Глюкоза сустракаецца ў прыродзе ў саставе разнастайнай агародніны і садавіны. Асабліва многа яе ў вінаградзе, таму глюкозу часта называюць вінаградным цукрам.

Глюкоза выкарыстоўваецца ў медыцыне як лекавы прэпарат, у прыватнасці пры аслабленні і інтаксікацыі арганізма.

У прыродзе глюкоза ўтвараецца ў зялёных раслінах у працэсе фотасінтэзу:

У прамысловасці глюкозу атрымліваюць з цэлюлозы і крухмалу, больш падрабязна пра гэта — у наступных параграфах.