§ 26. Кантрасты XVIII ст.: эпоха Асветніцтва і рэвалюцый
3. Асветны абсалютызм
Ідэі Асветніцтва падарылі грамадству надзею на роўнасць перад законам. Неабходнасць у палітычных рэформах станавілася ўсё больш відавочнай. За стагоддзе насельніцтва Еўропы вырасла на 58 %. У сельскай гаспадарцы адбывалася распаўсюджванне рацыянальных, навуковых вытворчых метадаў. Але самае галоўнае — ішоў актыўны пераход да машыннай, капіталістычнай вытворчасці. Рост галечы, разарэнне цэлых гарадоў з-за войнаў, хваробы сталі бедствам для гараджан.
Палітыка абсалютных манархій, у аснове якой былі ідэалы Асветніцтва, увайшла ў гісторыю пад назвай асветны абсалютызм. Асветны абсалютызм пачаў распаўсюджвацца ў Еўропе з другой паловы XVIII ст. Улада манарха пачала тлумачыцца не боскай воляй, а грамадскім дагаворам. Асветны правіцель, каб даказаць права на ўладу, павінен быў палепшыць жыццё сваіх грамадзян. Вальтэр лічыў, што асветная манархія з’яўляецца адзіна правільнай формай кіравання. Асветнікі спадзяваліся, што адукаваныя ў духу новых ідэй манархі змогуць правесці ў сваіх дзяржавах неабходныя рэформы.
Многія правіцелі, названыя гісторыкамі «асвечанымі дэспатамі», запрашалі да двара філосафаў і вучоных, каб тыя дапамаглі ім распрацаваць рэформы, накіраваныя на ўмацаванне дзяржавы. Так, у Прусію да двара Вільгельма II Вялікага з дынастыі Гогенцолернаў быў запрошаны сам Вальтэр. На працягу XVIII ст. Гогенцолерны ўсталявалі абсалютную манархію і ператварылі Прусію з маленькага каралеўства ў вялікую еўрапейскую дзяржаву.
Палітыка асветнага абсалютызму не змагла ў поўнай меры трансфармаваць грамадства і палітычныя інстытуты пад патрабаванні часу. Нярэдка рэфармаванне грамадства праходзіла ў форме рэвалюцый, накіраваных перш за ўсё супраць абсалютызму.
У XVIII ст. гісторыя заходняй цывілізацыі адзначана двума буйнейшымі рэвалюцыйнымі пераваротамі — Вайной за незалежнасць ЗША і Вялікай французскай рэвалюцыяй, якія мелі буржуазны характар. Абедзве рэвалюцыі прайшлі пад уплывам ідэалогіі Асветніцтва, іх наступствы шмат у чым прадвызначылі развіццё дэмакратыі як формы дзяржаўнага кіравання.