§ 20. Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна

Правіла

Пішуцца разам:
  • складаныя назоўнікі, утвораныя пры дапамозе злучальных галосных або без іх: льнозавод, далягляд, хлебапякарня, філфак, медсястра;
  • складаныя словы з першай іншамоўнай часткай аэра-, аўта-, авія-, фота-, мота-, вела-, агра-, метэа-, гідра-, сацыя-, спарт-, стэрэа-, неа- і інш.: аэраклуб, аўтасалон, авіябілет, велагонка, метэаслужба, гідрастанцыя; а таксама з прыстаўкамі і падобнымі да іх пачатковымі часткамі а-, анты-, архі-, гіпер-, дэз-, дыс-, інфра-, звыш-, інтэр-, контр-, супер-, між-, паст-, псеўда-, ультра- і інш.: алагізм, антыгуманны,  архіважны, дэзактывацыя, контрагент (а л е: контр-адмірал), псеўдакультура, супермаркет, міжшкольны;
  • назоўнікі з дзеяслоўнай часткай на -і (-ы): сарвігалава, вярнідуб, пакацігарошак (а л е: перакаці-поле, узвей-вецер);
  • словы са скарочанай пачатковай часткай поў- (паў-): поўнач, паўгоддзе, паўяблыка (а л е з уласнымі назвамі: паў-Мінска, паў-Камароўкі);
  • складаныя прыметнікі, якія суадносяцца:
    а) са складанымі назоўнікамі, што пішуцца разам: водаправодны (водаправод), іншаземны (іншаземец);
    б) са словазлучэннямі: агульнаадукацыйны (агульная адукацыя), дрэваапрацоўчы (апрацоўваць дрэва);
    в) са спалучэннямі прыслоўя і прыметніка, прыслоўя і дзеепрыметніка, калі яны абазначаюць адно паняцце: вечназялёны, густанаселены;
    Заўвага. Захоўваюць сваю лексічную самастойнасць перад прыметнікамі і дзеепрыметнікамі прыслоўі, якія ўтварыліся ад адносных прыметнікаў: асабліва адказны, своечасова прыняты, адносна спакойны.
  • складаныя лічэбнікі з літарным напісаннем кожнай часткі: шэсцьдзясят, трохсоты, двухсотпяцідзесяцімільённы; але састаўныя лічэбнікі пішуцца асобна: сто трыццаць сем, дваццаць пяты, тры шостыя;
  • прыслоўі, утвораныя шляхам спалучэння прыназоўнікаў з іншымі часцінамі мовы: удвая, дабяла, здалёку, надоўга, урассыпную, бесперастанку, наўздагон, паблізу, дадому, уверсе, спачатку, звечара;
    Заўвага. Асобна пішуцца спалучэнні назоўніка з прыназоўнікамі без, з, да, па, на, у, калі пры назоўніку ёсць паясняльнае слова: з самага ранку, з верху дрэва, на векі вечныя.
  • прыназоўнікі, якія паходзяць ад прыслоўяў: насустрач, уперадзе, услед (услед за бацькам);
  • злучнікі, якія з’яўляюцца вынікам зліцця прыназоўніка з займеннікам ці словамі колькі, столькі: затое, прычым, паколькі, але словазлучэнні прыназоўнікаў з адпаведнымі займеннікамі ці неазначальна-колькаснымі словамі пішуцца асобна: паволі рабіў, затое грунтоўна — за што ўзяў, за тое і аддаў;
  • займеннікі і прыслоўі з постфіксамі -сь, -сьці: дзесь, хтосьці, калісьці.

Пішуцца праз злучок:

  • словы, утвораныя спалучэннем двух аднолькавых, блізкіх або супрацьлеглых па значэнні слоў: сіні-сіні, мама-мамуся, дзе-нідзе, раз-пораз, сям-там, больш-менш (а л е: з вока на вока, дзень у дзень, раз за разам і інш.);
  • складаныя словы, першай або апошняй часткай якіх з’яўляюцца лічбы, літары ці літарныя абрэвіятуры любога алфавіта: 70-годдзе, 9-павярховы, α-часціца (альфа-часціца), МАЗ-60;
  • складаныя назоўнікі:
    а) утвораныя з дзвюх і больш асноў, якія спалучаюцца без злучальных галосных, а таксама назоўнікі з прыдаткам: лён-даўгунец, жар-птушка, сон-трава, прэм’ер-міністр, норд-ост;
    б) са значэннем цэласнай адзінкі вымярэння: тона-кіламетр, самалёта-вылет, чалавека-дзень (а л е: працадзень);
    в) з пачатковай часткай віцэ-, лейб-, максі-, міні-, обер-, унтэр-, штаб- (штабс-), экс-: віцэ-прэм’ер, міні-матч, обер-майстар, экс-чэмпіён;
    г) якія абазначаюць састаўныя імёны, прозвішчы, уласныя геаграфічныя назвы: Бялыніцкі-Біруля, Давыд-Гарадок, Растоў-на-Доне
  • складаныя прыметнікі:
    а) утвораныя ад складаных назоўнікаў, якія пішуцца праз злучок: генерал-губернатарскі (генерал-губернатар), санкт-пецярбургскі;
    б) утвораныя з дзвюх і больш асноў, якія абазначаюць раўнапраўныя паняцці: электронна-вылічальны, мяса-малочны, беларуска-руска-ўкраінскі;
    в) якія абазначаюць асаблівасці ці адценні разнароднай якасці: кісла-салодкі, жоўта-зялёны;
    г) з першай часткай усходне-, заходне-, паўднёва-, паўночна-, цэнтральна-, якая абазначае напрамкі свету ў іх спалучэнні: паўднёва-ўсходні, паўночна-заходні;
  • лічэбнікі, якія абазначаюць прыблізны лік або ў якіх першая частка напісана лічбамі, а другая — літарамі: восем-дзесяць гадоў, 2-3 гады́, 25-ы, на 10-м кіламетры, 10-мільённы;
  • прыслоўі, якія складаюцца з пачатковай часткі па- і наступнай часткі на канцавыя -ку, -і (-ы), -аму (-яму), -ому (-ему), -йму: па-беларуску, па-латыні, па-чалавечы, па-мойму, а так-сама словы па-першае, па-другое і інш.;
  • складаныя прыназоўнікі з-за, з-пад, з-над, з-паміж, па-за, па-над;
  • складаныя выклічнікі і гукапераймальныя словы: о-го-го, вой-вой, о-ё-ёй, ха-ха-ха, ку-ку;
  • словы з прыстаўкай абы-, постфіксамі -небудзь, -колечы (-кольвечы, -кольвек), часціцай -то: абы-хто, як-небудзь, як-колечы, сказаць-то сказаў;
    Заўвага. Займеннікі абы-хто, абы-што, абы-які пры спалучэнні з прыназоўнікамі пішуцца ў тры словы: абы ў каго, абы з чым, абы з якімі (а л е: у абы-каго, з абы-якім). 
    Словы, утвораныя ад прыслоўя абы-як, з прыстаўкай абы- пішуцца разам: абыякавы, абыякавасць.
  • часціца -такі, калі яна стаіць пасля дзеяслова: прыйшоў-такі, а таксама ў словах усё-такі, так-такі, зноў-такі, даволі-такі.

АБЫ-ЯКІ — АБЫЯКАВЫ

Абы-які' — які-небудзь, усякі; хоць які: абы-якая вопратка.

Абыя́кавы — які не выяўляе ніякай цікавасці, увагі да каго-, чаго-небудзь, раўнадушны: абыякавыя адносіны да працы.