§ 7. Націск і яго функцыі

Правіла

Акцэнталагічныя нормы прадугледжваюць правільную пастаноўку націску, рэгулююць месца размяшчэння націску ў слове.

Асноўны націск — слоўны — абавязковая прымета самастойнага слова. Непаўназначныя (несамастойныя) словы прымыкаюць да папярэдняга (схадзíў бы) або да наступнага (па вадý, не былá) самастойнага слова.
Націск у беларускай мове сілавы (вылучэнне сілай голасу аднаго са складоў у слове); рознамясцóвы (нефіксавáны, можа прыпадáць на розныя склады: жнíвень, кастры́чнік, сакавíк); рухомы (пры ўтварэнні форм слова застаецца на адным і тым жа складзе (палáц, палáца, палáцы) або пераходзіць на іншы склад: бýсел — буслы́, нуль — нуля́, нулí, нуля́мі).

Асноўная функцыя націску — словаразмежавальная.

Ад месца націску залежаць:

  • адрозненне аднолькавых па гукавым саставе слоў: áтлас — атлáс;
  • правілы напісання галосных: ляснíк, леснічóўка, высакая́ касны, шырокафармáтны;
  • адрозненне граматычных форм слова: рýкі — рукí;
  • адрозненне форм закончанага і незакончанага трывання дзеяслова: насы́паць — насыпáць.

Акцэнталагічныя (акцэнтныя) варыянты дапускаюць дваякі націск: лíтасцівы — літасцíвы, сýпраць — супрóць, хлóпец — хлапéц, навóкал — навакóл.

Акцэнталагічныя нормы замацаваны ў «Слоўніку націску ў беларускай мове» Мікалая Бірылы, у арфаграфічных, тлумачальных слоўніках і даведніках.