7–1. Светаўспрыманне і рэлігіі антычнасці
5. Грамадзяне і варвары
Грэкі і рымляне лічылі, што яны пражываюць у цэнтры свету. Яны вельмі ганарыліся ўзроўнем развіцця сваёй культуры і таму супрацьпастаўлялі сябе, свабодных грамадзян полісаў, астатнім народам, якіх называлі варварамі.
Першапачаткова грэкі называлі варварамі прадстаўнікоў усіх плямёнаў і народаў, мова якіх была незразумелай (чулася толькі «бар-бар-бар», barbaros — той, хто невыразна, незразумела размаўляе). Паступова самым важным адрозненнем стала тое, што варвары не былі арганізаваныя як супольнасць грамадзян, у іх мовах не было слова «свабода». Пры гэтым варварамі лічылі як прадстаўнікоў шматлікіх стэпавых і лясных плямёнаў, што стаялі на больш нізкім узроўні культурнага развіцця, так і жыхароў старажытных краін Блізкага Усходу.
У эліністычныя часы грэчаская культура распаўсюдзілася ў асяроддзі варвараў, пачалося ўзаемадзеянне народаў. Вастрыня супрацьпастаўлення знізілася, і паняцце «варвары» сталі прымяняць або да ўсіх, хто жыў за межамі эліністычнага свету, або ў зняважлівым сэнсе.
У Старажытным Рыме варварамі называлі народы, якія пражывалі за межамі дзяржавы, часта варожыя Рыму: кельтаў, германцаў і г. д.
Узаемадзеянне з народамі варвараў было вельмі цесным. Грэкі засноўвалі заморскія калоніі на тэрыторыях, дзе жылі варвары, шмат іх размясцілася на ўзбярэжжы Чорнага мора. Так, грэчаскія полісы Херсанес і Панцікапей амаль тысячу гадоў існавалі на тэрыторыі Крымскага паўвострава. Рымляне таксама пастаянна адчувалі небяспеку з боку варвараў.
У Паўночным Прычарнамор'і калоніі грэкаў знаходзіліся ў суседстве са шматлікімі качавымі плямёнамі, напрыклад, скіфамі. Узаемадзеянне культур аказалася вельмі плённым. Пад уплывам грэчаскіх рамёстваў у скіфаў расквітнела самабытная культура вырабу шыкоўных упрыгажэнняў з золата для арыстакратыі. Грэкі таксама адчувалі ўплыў культуры варварскіх народаў.
Адначасова качавыя плямёны стваралі пагрозу для дабрабыту прычарнаморскіх гарадоў-полісаў. Напрыклад, у сярэдзіне II ст. да н. э. у залежнасць ад скіфаў трапіла грэчаская калонія Ольвія. Тут чаканілі манеты скіфскага цара Скіла.
Рымляне таксама пастянна адчувалі небяспеку з боку варвараў. Яшчэ ў 390 г. да н. э., калі Рым толькі пачынаў свае заваяванні, нашэсце кельцкіх плямён (якія называлі галамі) магло знішчыць рымскую дзяржаву. Кельты разграмілі рымскае войска і захапілі горад. Насельніцтва апынулася ў асадзе на Капітоліі — умацаваным ўзгорку. Адкупіцца ад кельтаў удалося толькі пры дапамозе велізарнага выкупу.
Варварскія народы час ад часу ўрываліся ў межы рымскай дзяржавы. Іх прываблівалі багацці і ўрадлівыя землі для рассялення. Услед за кельтамі набегі сталі здзяйсняць германцы.
Паходы Гая Юлія Цэзара за Альпы змянілі становішча. Рым хутка стаў уладаром кельцкіх зямель, а потым пачаў наступ на германцаў. Рабы ў вялікай колькасці паступалі на рынкі. Аднак неўзабаве сітуацыя змянілася, і імперыя вымушана была перайсці да абароны. Была створана ўмацаваная памежная паласа — лімес. І ўсё роўна шматлікія германскія плямёны (франкі, готы, вандалы) здзяйснялі жорсткія набегі на Рымскую імперыю. Аслабелая імперыя імкнулася прыміраць варвараў, давала ім землі для рассялення, набірала іх у войска для абароны ад іншых варвараў.
У сярэдзіне IV ст. н. э. пачалося Вялікае перасяленне народаў. Пад ціскам стэпавых плямён гунаў з Цэнтральнай Азіі прыйшлі ў рух германскія плямёны. Спачатку готы, а затым вандалы захоплівалі і рабавалі Рым. У 476 г. менавіта правадыр наймітаў-варвараў зрынуў апошняга правіцеля Заходняй Рымскай імперыі, і яна спыніла сваё існаванне. Германцы рассяліліся на землях заходняй часткі імперыі і ўтварылі там свае дзяржавы.
Аднак культура антычнасці не знікла цалкам. Яе спадчыну захавалі ў тым ліку і варварскія народы.