§ 23. Кампаненты ежы і іх функцыі

Асноўныя функцыі і крыніцы кампанентаў ежы

Усе харчовыя прадукты змяшчаюць неабходныя арганізму кампаненты: пажыўныя рэчывы (бялкі, тлушчы, вугляводы), вітаміны, мінеральныя солі, ваду. Іх асноўныя функцыі і крыніцы прыведзены ў табліцы.

Табліца. Асноўныя пажыўныя рэчывы

Кампанент ежы

Асноўныя функцыі

Крыніцы

Бялкі

Будаўнічы матэрыял для новых тканак і замены адмерлых клетак

Мяса, малако, тварог, сыр, хлеб, гарох, фасоль, грэцкія крупы

Тлушчы

Крыніца энергіі, транспарт тлушчарастваральных вітамінаў

Масла расліннае і сметанковае, авакада, арэхі, насенне

Вугляводы

Асноўная крыніца энергіі

Мучныя вырабы, фасоль, сачавіца, гарох, соя, бульба, садавіна

Вітаміны

Удзел у абмене рэчываў, дабратворнае дзеянне на нервовую сістэму, забеспячэнне звычайнага росту і развіцця арганізма

Агародніна і садавіна, алей, рыба, рыбін тлушч і печань

Мінеральныя
рэчывы

Падтрыманне пастаянства ўнутранага асяроддзя арганізма, удзел у згусанні крыві, перадачы нервовых імпульсаў і транспарце рэчываў

Кухонная соль, рыба, яйкі, хлеб, мінеральная вада, агародніна, садавіна

Вада

Асноўнае асяроддзе для працякання абмену рэчываў

Пітная вада, сокі, вада ў складзе харчовых прадуктаў

 

Частка кампанентаў ежы, якія не могуць сінтэзавацца ў арганізме чалавека, называюцца незаменнымі. Да іх належаць вада, шэраг вітамінаў, мінеральныя солі і некаторыя амінакіслоты. Такім чынам, атрымаць гэтыя кампаненты чалавек можа толькі з ежай.

Сутачная патрэбнасць у вадзе для дарослага чалавека складае 30—40 г на 1 кг масы цела і залежыць ад кліматычных умоў, ладу жыцця і стану здароўя. Пры гэтым у выглядзе вадкасці спажываецца прыкладна 48 % сутачнай нормы, 40 % паступае ў выглядзе ежы і 3 % утвараецца непасрэдна ў арганізме ў выніку біяхімічных працэсаў. Каб пазбегнуць атручэння, рэкамендуецца ўжываць ваду, што прадаецца ў бутэльках, або кіпячоную ваду, а таксама ваду з крыніц, якая прайшла лабараторную праверку.

Энергетычная каштоўнасць (каларыйнасць) ежы вызначаецца колькасцю энергіі, якая вызваляецца з харчовых прадуктаў у працэсе яе засваення. Яна выкарыстоўваецца для забеспячэння фізіялагічных функцый арганізма.

Мінімальная колькасць энергіі, неабходная для ажыццяўлення функцыянавання органаў і іх сістэм у стане тэмпературнага камфорту (20 °С), поўнага фізічнага і псіхічнага спакою нашча, называецца велічынёй асноўнага абмену. У сярэднім яна складае 4,2 кДж на 1 кг масы цела ў гадзіну. У мужчын з масай цела 70 кг асноўны абмен складае каля 7113 кДж у суткі, а ў жанчын з масай цела 55 кг — каля 5858 кДж у суткі. Стрэсавыя станы і гіперфункцыя шчытападобнай залозы часам павялічваюць асноўны абмен да значных велічынь.

Розныя віды дзейнасці патрабуюць ад чалавека розных энергетычных затрат (гл. табл.).

Табліца. Прыблізныя энергетычныя затраты чалавека

Від дзейнасці

Энергетычныя затраты (кДж) за 1 г на 1 кг масы цела

Стан спакою:

у становішчы седзячы

у становішчы стоячы

4,2

5,9

6,3

Разумовая праца седзячы

9,0

Хада

11,7—13,4

Работа цесляра

17,9

Работа муляра

23,9

 

Асноўнымі крыніцамі энергіі з’яўляюцца вугляводы (42 %) і тлушчы (40 %). Колькасць энергіі, якая вылучаецца пры акісленні 1 г бялкоў і 1 г вугляводаў, складае прыкладна 17 кДж, а 1 г тлушчаў — 39 кДж.