2–1. Неалітычная рэвалюцыя
3. Першыя пратагарадскія паселішчы
Першыя пратагарадскія паселішчы ўзніклі каля 10—9,5 тыс. гадоў таму на Блізкім Усходзе. Гэта былі Іерыхон, Гёбеклí-Тэпэ́ і Чатал-Хююк. Пратагарадскімі называюць пастаянныя паселішчы, жыхары якіх будавалі хаты і вялі развітую земляробчую і жывёлагадоўчую гаспадарку, паступова асвойвалі рамёствы і гандаль. Пры гэтым насельніцтва гэтых пратагарадоў яшчэ не было сацыяльна падзелена, не мела сацыяльнай структуры або дзяржаўнай арганізацыі. Яго колькасць даходзіла да некалькіх тысяч чалавек. У пару росквіту налічвалася больш за 2 тыс. дамоў. Фарміраванне пратагарадскіх паселішчаў стала вынікам аселага ладу жыцця ў новых умовах вядзення земляробчай гаспадаркі.
Першым пратагорадам цяпер прызнаюць Іерыхон у Палесціне. Ён узнік больш за 10 тыс. гадоў таму і доўгі час з'яўляўся ўнікальным. На пачатковым этапе існавання пратагорада яго жыхары не выкарыстоўвалі кераміку, г. зн. нават не ведалі ганчарства. Такім чынам, яшчэ не былі засвоены ўсе дасягненні «неалітычнай рэвалюцыі». Іерыхон быў абнесены сцяной, магчыма, для абароны ад ворагаў, хоць гэта не было характэрна для пратагарадскіх паселішчаў. Вакол горада размяшчалася земляробчая зона, што апрацоўвалася з выкарыстаннем прымітыўнага арашэння. Жыхары Іерыхона ўжо прыручылі авечак.
У пратагарадах, мяркуючы па ўсім, упершыню з'явіліся вырабы з металу. Першым металам, які пачалі апрацоўваць 8 тыс. гадоў назад, была медзь. Яе выплаўлялі ў спецыяльных формах. Гэты метал складана было выкарыстоўваць для цяжкіх работ з прычыны яго мяккасці, затое лёгка было перакаваць ці пераплавіць. Яшчэ праз дзве тысячы гадоў навучыліся рабіць цвёрды сплаў медзі і волава — бронзу.
Менавіта ў такіх пратагарадскіх паселішчах ва «ўрадлівым паўмесяцы» былі асвоены многія дасягненні «неалітычнай рэвалюцыі», а земляробства стала асноўнай крыніцай атрымання ежы.