Сусветная гісторыя ХІХ - пачатак ХХІ ст. 11 клас

І. В. Сталін і яго пераемнікі жорстка падтрымлівалі савецкі кантроль над Усходняй Еўропай. Хуткае стварэнне ўласнай ядзернай зброі ў 1949 г. выратавала СССР ад меркаванага нападу Захаду. У 1955 г. у час візіту ў Маскву канцлера ФРГ К. Адэнаўэра была дасягнута дамоўленасць аб спыненні вайны, усталяванні дыпламатычных адносін, а таксама вяртанні нямецкіх ваенных злачынцаў, асуджаных у СССР.

Адным з асноўных кірункаў знешняй палітыкі ў 1950-я гг. стала наладжванне ўзаемаадносін з краінамі «трэцяга свету», якія вызваліліся ад каланіяльнай залежнасці. Паміж СССР і ЗША разгарнулася барацьба за ўплыў у «трэцім свеце».

У 1954 г. СССР уступіў у ЮНЕСКА, у 1958 г. было адноўлена членства СССР у Сусветнай арганізацыі аховы здароўя (САЗ).

Аднак супрацьстаянне паміж СССР і ЗША працягвалася. У 1961 г. была пабудавана берлінская сцяна як сімвал гэтага супрацьстаяння і «жалезнай заслоны».

Краіны «трэцяга свету» і Усходняй Еўропы атрымлівалі ваенную, тэхнічную, фінансавую дапамогу ад СССР, што забяспечвала палітычны ўплыў Савецкага саюза ў гэтым рэгіёне. Найбольш маштабным праектам краін сацыялістычнага лагера стала будаўніцтва ў 1960-я гг. нафтаправода «Дружба», па якім нафта стала дастаўляцца з Волгаўральскага нафтагазаноснага раёна ў сацыялістычныя СЭВ. Акрамя таго, у 1975—1979 гг. быў пабудаваны экспартны газаправод «Саюз».

Пасля таго як рэвалюцыянеры на чале с Ф. Кастра, што прыйшлі ў 1959 г. да ўлады на Кубе, разбілі атрады кубінскіх эмігрантаў, якіх падтрымлівалі ЗША, узнікла магчымасць стварэння пры падтрымцы СССР фарпосту сацыялізму ў Лацінскай Амерыцы.

У жніўні — верасні 1962 г. савецкі флот даставіў на Кубу ваенную тэхніку, асабовы склад, 164 ядзерныя боегалоўкі і ракеты Р-12 з радыусам дзеяння да 2500 км. Пасля выяўлення савецкай ядзернай групоўкі прэзідэнт ЗША Кенэдзі 22 кастрычніка 1962 г. па радыё і телебачанні заявіў аб блакаде вострава. Разгарэўся Карыбскі крызіс. У ЗША разглядалі магчымасць паветранага ўдару па савецкіх ядзерных аб’ектах. Свет апынуўся на мяжы ядзернай вайны.

Пятага жніўня 1963 г. быў падпісаны дагавор паміж СССР, ЗША і Вялікабрытаніяй аб забаронае ядзерных выпрабаванняў у атмасферы, космасе і пад вадой, а ў 1964 г. было падпісана пагадненне аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі. СССР умацаваў сваё становішча як сусветная дзяржава, напал халоднай вайны знізіўся.

У 1969 г. на савецка-кітайскай мяжы ў раёне вострава Даманскі адбылося ўзброенае сутыкненне. Адносіны паміж КНР і СССР палепшыліся толькі пасля смерці Маа Цзэдуна і Брэжнева.

З канца 1960-х гг., калі быў дасягнуты ядзерны парытэт, пачаўся перыяд разрадкі ў міжнародных адносінах, які працягнуўся да канца 1970-х гг.

У 1972 г. былі падпісаны «Асновы ўзаемаадносін паміж СССР і ЗША», у якіх падкрэслівалася неабходнасць мірнага суіснавання ў ядзернае стагоддзе. У тым жа 1972 г. былі падпісаны Часовае пагадненне па абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў (АСУ-1), Дагавор аб абмежаванні сістэм проціракетнай абароны (ПРА).

У рамках палітыкі разрадкі ў 1975 г. у Хельсінкі быў падпісаны Заключны акт Нарады па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе, які прадугледжваў непарушнасць дзяржаўных межаў, усталяваных пасля Другой сусветнай вайны, роўнасць краін-удзельніц, мірнае супрацоўніцтва.

Аднак у адказ на ўмяшанне ЗША ў вайну паміж Паўночным і Паўднёвым В’етнамам СССР прадаставіў ваенную тэхніку і спецыялістаў Паўночнаму В’етнаму. У 1975 г. Паўночны і Паўднёвы В’етнам аб’ядналіся пад уладай камуністаў.

Логіка «халоднай вайны» падвяла савецкае кіраўніцтва да распрацоўкі знешнепалітычнай канцэпцыі, у адпаведнасці з якой СССР меў права на ваеннае ўмяшальніцтва ва ўнутраныя справы любой дзяржавы Арганізацыі Варшаўскага дагавора, калі гэтага патрабавала пэўнае становішча (дактрына Брэжнева). Адначасова яно праводзіла палітыку разрадкі і ўзаемнага раззбраення з ЗША. Аднак пасля таго, як у 1979 г. Савецкі Саюз увёў свае войскі ў Афганістан, міжнароднае становішча зноў моцна абвастрылася. Афганская вайна знясільвала савецкую эканоміку і адмоўна адбівалася на настроях у савецкім грамадстве.

З прыходам да ўлады ў ЗША Р. Рэйгана супрацьстаянне дзвюх краін у халоднай вайне выйшла на новы ўзровень. Стратэгічная абаронная ініцыятыва (САІ) ЗША, у аснове якой знаходзілася распрацоўка шырокамаштабнай сістэмы проціракетнай абароны (ПРА) з элементамі касмічнага базавання, якая выключала паражэнне наземных і марскіх цэляў з космасу, падрывала ўсталяваны парытэт сіл. Гонка ўзбраенняў выходзіла на больш высокі ўзровень.