Гісторыя Беларусі, XIX — пачатак XXI ст. 11 клас

Яшчэ да распаду СССР кіраўніцтвам рэспублікі рабіліся спробы пераходу да рынкавых адносін. У кастрычніку 1990 г. Вярхоўны Савет БССР зацвердзіў «Праграму пераходу БССР да рынкавай эканомікі». Планавалася, што ажыццяўленне гэтай праграмы дазволіць Беларусі спыніць спад вытворчасці і дамагчыся яго росту. Аднак мадэль рыначных рэформ метадам «шокавай тэрапіі» рэальных вынікаў не дала. Сацыяльна-эканамічнае становішча пагаршалася — працягваўся рост інфляцыі і схаванага беспрацоўя.

Па ініцыятыве Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнкі ў 1994 г. быў распрацаваны новы варыянт рэформ. Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь прыняў «Праграму неадкладных мер па выхаду эканомікі Рэспублікі Беларусь з крызісу». Праграма прадугледжвала комплекс радыкальных мер, накіраваных на стабілізацыю эканомікі краіны.

Мерапрыемствы Праграмы неадкладных мер
па выхаду эканомікі Рэспублікі Беларусь з крызісу

Праграма ажыццяўлялася не зусім паслядоўна — ад адміністрацыйных механізмаў рэгулявання гаспадарчага жыцця да нярэдка дэкларатыўных рынкавых, але пры гэтым павялічыліся капіталаўкладанні ў народную гаспадарку, вырас рознічны тавараабарот, пашырыліся знешнеэканамічныя сувязі. У выніку атрымалася запаволіць эканамічны спад і забяспечыць паступовы прырост асноўных вытворчых паказчыкаў.

З сярэдзіны 1990-х гг. стала рэалізоўвацца беларуская мадэль сацыяльна-эканамічнага развіцця, якая ўлічвала, з аднаго боку, умовы развіцця Беларусі, з другога — вопыт эканамічнай трансфармацыі ў шэрагу замежных краін. Гэтая мадэль была накіравана на фарміраванне сацыяльна арыентаванай рынкавай эканомікі пры актыўнай рэгулюючай ролі дзяржавы.

Адметная асаблівасць беларускай мадэлі сацыяльна-эканамічнага развіцця — захаванне сістэмы планавання, якая дазваляе вызначыць напрамкі перспектыўнага развіцця і збалансаваць іх рэсурснае забеспячэнне.

Ключавымі элементамі планавання з'яўляюцца Нацыянальная стратэгія ўстойлівага развіцця і праграмы сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь.

Нацыянальная стратэгія ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь вызначае на доўгатэрміновую перспектыву мэты, этапы і напрамкі пераходу Рэспублікі Беларусь да постіндустрыяльнага грамадства і інавацыйнага развіцця эканомікі пры павышэнні стандартаў жыцця чалавека і забеспячэнні спрыяльнага навакольнага асяроддзя. Упершыню яна была прынятая ў Рэспубліцы Беларусь у 1997 г. на перыяд да 2010 г. У цяперашні час доўгатэрміновыя перспектывы развіцця нашай краіны вызначае «Нацыянальная стратэгія ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2030 года».

Праграмы сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь распрацоўваюцца тэрмінам на 5 гадоў. Праграмы шырока абмяркоўваліся беларускім народам і зацвярджаліся на Усебеларускіх народных сходах, якія праходзілі ў 1996, 2001, 2006, 2010, 2016, 2021 гг.

Рэалізацыя праграм сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны забяспечыла захаванне палітычнай стабільнасці, рост нацыянальнай эканомікі, павышэнне ўзроўню і якасці жыцця людзей. Ужо ў другой палове 1990-х гг. удалося спыніць спад вытворчасці. У 2000 г. быў перавышаны ўзровень дакрызіснага 1990 г. па найважнейшых эканамічных паказчыках. Валавы ўнутраны прадукт на душу насельніцтва на аснове парытэту (роўнасці) пакупніцкай здольнасці вырас з 15,4 тыс. даляраў у 2010 г. да 20,2 тыс. даляраў у 2020 г.

Па індэксе чалавечага развіцця Беларусь перамясцілася з 68-га месца ў 2000 г. на 50-е месца ў 2019 г. (са 189 краін сусветнай супольнасці) і ўвайшла ў групу краін з высокім узроўнем чалавечага развіцця. Гэта адзін з лепшых паказчыкаў для краін СНД.