Гісторыя Беларусі, XIX — пачатак XXI ст. 11 клас

У другой палове 1920-х гг. тэмпы развіцця сельскагаспадарчай вытворчасці сталі запавольвацца. У 1927—1928 гг. пачаўся крызіс хлебазагатовак, звязаны з тым, што сяляне адмаўляліся прадаваць хлеб па нізкіх дзяржаўных цэнах. Гэта абвастрыла сітуацыю на спажывецкім рынку (была ўведзена картачная сістэма размеркавання харчавання), спарадзіла сацыяльную напружанасць у горадзе і вёсцы, магло сарваць планы індустрыялізацыі.

Выхад з гэтай крызіснай сітуацыі савецкае кіраўніцтва бачыла ў рэарганізацыі сельскай гаспадаркі, якая прадугледжвае стварэнне саўгасаў, калектывізацыю сялянскіх гаспадарак пры адначасовай барацьбе з кулацтвам, што прадстаўляла на вёсцы мелкабуржуазны спосаб вытворчасці.

Тэарэтычным абгрунтаваннем калектывізацыі стаў артыкул І. В. Сталіна «Год вялікага пералому», апублікаваны 7 лістапада 1929 г. ужо ў другой палове 1929 г. Калгаснае будаўніцтва было рэзка паскорана на тэрыторыі Беларусі. Да лістапада 1929 г. 77,7 тыс. сялянскіх гаспадарак (9,8 %) былі аб'яднаны ў калектыўныя гаспадаркі. Аднак са студзеня 1930 г. кіраўніцтва СССР узяло курс на фарсіраваную (паскораную) калектывізацыю. Беларусь па тэмпах калектывізацыі перагнала ўсе рэгіёны Савецкага Саюза. У пачатку 1930 г. было прынята рашэнне да сакавіка гэтага ж года калектывізаваць 75—80 % сялянскіх гаспадарак і аб'явіць Беларусь першай у СССР рэспублікай суцэльнай калектывізацыі.

Прынцып добраахвотнасці ўступлення ў калгасы стаў парушацца. Калі ў лістападзе 1929 г. працэнт калектывізацыі ў БССР складаў 9,8, то да 1 сакавіка 1930 г. у калгасах налічвалася 457,7 тыс. гаспадарак (або 58 % ад іх агульнай колькасці). На месцах партыйныя пастановы цэнтра пачалі ажыццяўляць так, як разумелі: сілком, пад рознымі пагрозамі заганяць сялян у калгасы.

Шырокае прымяненне прымусовых метадаў арганізацыі калектыўных гаспадарак прывяло да сялянскіх хваляванняў і антысавецкіх узброеных выступленняў. Са студзеня да сярэдзіны красавіка 1930 г. у БССР было зарэгістравана 520 сялянскіх выступленняў.

Актыўную ролю ў правядзенні калектывізацыі адыгрывалі машынна-трактарныя станцыі (МТС). Перабудова сельскай гаспадаркі патрабавала адпаведнага тэхнічнага забеспячэння. МТС дапамагалі калгасам у арганізацыі працы, рамонце і выкарыстанні тэхнікі, падрыхтоўцы кадраў, павышэнні агратэхнічнай культуры сельскагаспадарчай вытворчасці. Першая машынна-трактарная станцыя была арганізавана ў прыгранічным Койданаўскім раёне (сучасны Дзяржынск). Да канца 1930 г. у рэспубліцы налічвалася 6 МТС.

Для дапамогі ў арганізацыі калгасаў у вёску былі накіраваныя рабочыя-дваццаціпяцітысячнікі. У Беларусі іх было больш за 600 чалавек.

У 1935 г. у калгасах Беларусі ўжо налічвалася 85,6 % сялянскіх гаспадарак, у 1939 г. – больш за 90 %. На калгасных палях працавала больш за 9 тыс. трактароў, сотні камбайнаў і шмат іншай сельскагаспадарчай тэхнікі. Ішоў працэс арганізацыйна-гаспадарчага ўмацавання калгасаў, стварэння вытворчых брыгад і звёнаў, ссялення хутарскіх гаспадарак у калгасныя цэнтры.