Лірыка
Народнасць і самабытнасць паэзіі Р. Барадуліна, сувязь яго творчасці з традыцыямі фальклору, міфалогіі, класічнай літаратуры
Аўтару як рэдка каму з беларускіх паэтаў удавалася выказвацца трапна, ёміста, эмацыянальна. Ён умеў перадаваць словам самыя тонкія, ледзь улоўныя адценні настраёвасці. У яго вершах многа крылатых выразаў, афарызмаў, якія дакладна і змястоўна перадаюць думкі, пачуцці, адносіны паэта да жыцця і розных яго праяў. Гэтаму надзвычай спрыялі засвоеныя з маленства скарбы моўнага багацця нашага народа, якімі Р. Барадулін з густам і веданнем трапна карыстаўся ў творчасці.
Дзякуючы матулі, галасістай пявунні, бабулі і філалагічнай адукацыі паэт дасканала ведаў народнае жыццё і вольна арыентаваўся ў фальклорных і міфалагічных вобразах, матывах і сюжэтах. У паэзіі ён часта звяртаўся да іх, да жывой мовы народа. У біяграфічных нататках «На таку майго веку» Р. Барадулін пісаў, што ўсведамляць сябе пачаў пад гукі жніўнай песні: «На таку майго веку зярняты дзён былі добрыя. Самым чыстым зернем, самым адборным засталіся маміны словы. З іх хлеб для душы мае…»
Майстру слова ўласцівы досціп, схільнасць да гумару, смеху, гратэску, пра што сведчыць кніга абразкоў, замалёвак «Дуліна ад Барадуліна». Народная смехавая культура, народна-песенныя традыцыі і многае іншае з беларускага фальклору натуральна і гарманічна спалучаюцца з арыгінальным уласным словам паэта, нараджаючы непаўторны барадулінскі паэтычны стыль. Некаторыя даследчыкі называюць творчасць Р. Барадуліна своеасаблівай хрэстаматыяй, па якой можна вывучаць беларускі фальклор. І сапраўды, паэт не цураўся фальклорнай першаасновы, а наадварот, пашырана выкарыстоўваў народна-песенныя вобразы і выяўленчыя сродкі, дасканала спалучаў іх з уласна-літаратурным словам, узмоцненым асабістым успрыманнем прыгожага. На аснове народных выразаў, вобразаў і па іх узоры аўтар ствараў уласныя дакладныя і ёмістыя наватворы і шырока выкарыстоўваў іх у сваёй творчасці. Ужо ўвайшлі ў трывалы запас сучаснай беларускай літаратурнай мовы барадулінскія словы — неруш, нагбом, пралля, адхланне і інш. Вельмі часта ў паэзіі ён выкарыстоўваў матывы народных песень, якія ў яго творча-эстэтычным успрыманні звязаны з вобразам маці. У вершы цяжка размежаваць, дзе народнае, а дзе паэтава асабістае выказванне. Так адбываецца, напрыклад, у вершы «Янку Купалу»:
|
Мелодыя гэтых слоў |
Словы беларускіх і ўкраінскіх песень паэт часам браў эпіграфамі да сваіх вершаў. За народнымі матывамі, жартаўлівымі або роздумна-лірычнымі радкамі прачытваецца яго глыбокі роздум над праблемамі сучаснасці, мінулага і будучыні Бацькаўшчыны. Ён ахвотна выкарыстоўваў не толькі песню, але і казку, лічылку, забаўлянку, жарт, галашэнне… У многіх яго творах ажывае змястоўнасць народнага жыцця — у звычаях, традыцыях, павер’ях, замовах з кляцьбой і варажбой, са зменлівымі настроямі і пачуццямі, з радасцю і трагізмам. Гэта характарызуе скразнога лірычнага героя паэзіі Р. Барадуліна як роднага сына беларускай зямлі, працаўніка і веселуна, творцу і абаронцу яе святынь і славы, якому выпала радавацца і смуткаваць разам са сваім народам.
Трапна заўважыла адметнасць і асаблівы талент выкарыстання Р. Барадуліным глыбінных, не спазнаных намі да канца запасаў народнай спадчыны, фальклору і міфалогіі літаратуразнавец Л. Тарасюк: «Паэт вяртае слову яго першародную актыўнасць, вобразнасць, калі ўсякія сувязі яшчэ свежыя, новыя, неспазнаныя, калі адкрывае іх не граматычны закон, а здзіўленне, своеасаблівая дзіцячая гульня ўяўлення».
Сам Р. Барадулін слушна лічыў фальклор вачамі і душой беларускага народа, дзе захоўваюцца каштоўныя народныя традыцыі. Акрамя таго, фальклор, на думку паэта, чула адгукаецца на змены сучаснага жыцця, ён — рухомы. Значыць, ён — вечны, як народнае жыццё.
Побач з фальклорнымі матывамі і вобразамі ў паэзіі Р. Барадуліна натуральна спалучаюцца літаратурна-класічныя традыцыі. У асэнсаванні праблем Бацькаўшчыны, роднай мовы, будучыні, спадчыны і духоўных каштоўнасцей новых пакаленняў беларускай моладзі, сучаснікаў канца ХХ і пачатку ХХІ стагоддзяў, Р. Барадулін паслядоўна працягваў традыцыі Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, Уладзіміра Жылкі, Максіма Танка, Аркадзя Куляшова, Пімена Панчанкі і іншых класікаў нацыянальнай літаратуры, чые творы сталі крыніцай духоўнасці, якая ўплывала на фарміраванне нацыянальнай годнасці і самасвядомасці многіх пакаленняў беларусаў. Сын новага часу, лірычны герой Р. Барадуліна, у многіх вершах разгортвае паэтычны дыялог-працяг, распачаты Купалам у вершы «Спадчына». Ад імя новых пакаленняў аўтар асэнсоўваў, што засталося яму і ўсім нам у спадчыну «ад сівых гадоў, ад дзядоў». Гэта — родная мова, родная зямля, родныя хата, лес, поле, рэчка, народная песня. І як найкаштоўны скарб з усіх — «галубіная мова матчына». Пералічаныя вобразы — мастацкія рэаліі, сімвалічныя ўвасабленні, якія прыйшлі ў свет барадулінскай паэзіі менавіта як выяўленне ўплыву традыцый класічнай беларускай літаратуры.