*§ 12-0. Уводзіны ў беларускае права
Галіны і інстытуты права. Права ўяўляе сабой сістэму агульнаабавязковых фармальна вызначаных правіл паводзінаў (норм), якія ўстанаўліваюцца дзяржавай і забяспечваюцца шляхам дзяржаўнага прымусу. Права рэгулюе (рэгулятыўная функцыя) і ахоўвае (ахоўная функцыя) найбольш значныя грамадскія адносіны (эканоміка, палітыка, кіраванне і г. д.), а таксама кваліфікуе ўчынкі (дзеянні) як правамерныя або неправамерныя. У дачыненні да адносінаў, якія маюць асабісты характар, права абазначае межы ўмяшання ў прыватнае жыццё (свабода сумлення, свабода браць шлюб і г. д.), прадугледжвае адказнасць за іх парушэнне, вырашае канфлікты (развод, вызначэнне парадку зносін з дзецьмі і г. д.).
Права звычайна не ацэньвае маральныя, рэлігійныя і іншыя матывы, якія ляжаць у аснове ўчынкаў. Аднак у некаторых выпадках матывы могуць уплываць на ацэнку ўчынку. Так, карыслівы або іншы нізкі матыў пры здзяйсненні злачынства разглядаецца як абцяжарваючая акалічнасць, не дапускаецца злоўжыванне правам, г. зн. ажыццяўленне права выключна з намерам прычыніць шкоду іншай асобе і г. д.
Нормы права знаходзяцца ў пэўнай сістэме, якая складаецца з галін і інстытутаў права. Галіна права аб’ядноўвае нормы, што рэгулююць аднародныя грамадскія адносіны. Да асноўных галін права Рэспублікі Беларусь належаць канстытуцыйнае, адміністрацыйнае, фінансавае, грамадзянскае, працоўнае, сямейнае, экалагічнае, зямельнае, грамадзянска-працэсуальнае, крымінальнае, крымінальна-працэсуальнае, крымінальна-выканаўчае.
Інстытут права складаюць грамадскія адносіны аднаго віду, што ўваходзяць у галіну. Напрыклад, уласнасць і спадчыннасць з’яўляюцца інстытутамі грамадзянскага права.
Крытэрыем вылучэння галін права таксама з’яўляюцца асаблівасці ўздзеяння права на грамадскія адносіны (метады прававога рэгулявання). Найбольш агульнымі метадамі з’яўляюцца імператыўны (прамое прадпісанне неабходных паводзінаў) і дыспазітыўны (магчымасць самастойнага выбару іншых паводзінаў, законам могуць вызначацца межы і ўмовы такога выбару). Галіны права маюць уласны баланс імператыўнасці і дыспазітыўнасці, а таксама спосабаў прававога рэгулявання (прадпісанні, дазволы і забароны). Так, канстытуцыйнае і крымінальнае права ў асноўным ужываюць імператыўны метад, грамадзянскае і сямейнае права — дыспазітыўны, а працоўнае і зямельнае права камбінуюць метады прававога рэгулявання. Як правіла, базавым актам галіны права з’яўляецца кодэкс.
Еўрапейскай прававой традыцыі таксама ўласцівы падзел права на прыватнае і публічнае. Публічнае права ахоплівае нормы, якія выражаюць інтарэсы грамадства ў цэлым і рэгулююць уладныя адносіны. Бокам у публічным праве заўсёды выступае дзяржава, якая прадпісвае пэўныя паводзіны. Прыватнае права ўключае нормы, якія адлюстроўваюць і абараняюць інтарэсы асобных асоб. Як правіла, у прыватным праве бакі роўныя.
