Геаграфія. 11 клас

Прыбярэжны характар сучаснага рассялення насельніцтва. Для перыяду 1850–1950 гг. у свеце быў характэрны зрух размяшчэння насельніцтва да ўзбярэжжаў.

Клуб знаўцаў-географаў. Вывучэнне ўплыву блізкасці мора на канцэнтрацыю эканомікі і насельніцтва пачата даўно — у сярэдзіне XIX ст. У Расіі такія працы атрымалі распаўсюджанне ў другой палове XX ст., хоць вядомы рускі вучоны Л. І. Мечнікаў (які пражываў у Швейцарыі) апублікаваў сваю знакамітую кнігу «Цывілізацыя і вялікія гістарычныя рэкі» яшчэ ў 1889 г. Падкрэсліваючы ролю марскіх прастораў у гісторыі чалавецтва, ён абгрунтаваў наступную паслядоўнасць змен цывілізацый: «рачная — марская — акіянічная».

Берагавыя зоны буйных гарадоў свету ў гісторыі развіцця сусветнай гаспадаркі характарызуюцца выкананнем шматлікіх функцый:

• • гандлёвая функцыя, якая пераважала ў берагавой зоне шэрагу гарадоў у перыяд з XVI па XIX ст., у цяперашні час аказалася на 60 % выцесненай наступнымі функцыямі: прамысловая, жылая, грамадская;
• • прамысловая функцыя, якая пераважала ў берагавой зоне шэрагу гарадоў у перыяд з XIX па XX ст., у цяперашні час аказалася на 80 % замешчанай наступнымі функцыямі: жылая і грамадская;
• • бар’ерная функцыя натуральных масіваў зеляніны, якая пераважала ў берагавой зоне шэрагу гарадоў у перыяд з IX па XVIII ст., у цяперашні час аказалася практычна выцесненай жылой функцыяй.

Зрух насельніцтва да марскіх узбярэжжаў атрымаў назву «марынізацыя размяшчэння насельніцтва». У 1960 г. каля 50 % насельніцтва свету пражывала ў межах 200-кіламетровай паласы сушы, якая акружала моры. А, напрыклад, з 1950 па 2000 г. насельніцтва прыбярэжных гарадоў Паўднёвай Еўропы павялічылася ў 1,8 раза.

Самы высокі ўзровень марынізацыі размяшчэння насельніцтва адзначаецца ў Аўстраліі (80 %), самы нізкі — у Афрыцы (каля 18 %). Каля 30 % насельніцтва свету жыве на адлегласці да 50 км ад марскога ўзбярэжжа.

Паводле ацэнак навукоўцаў, 70–85 % гарадоў свету з насельніцтвам больш за 10 млн чалавек, у тым ліку сталіцы краін Бангладэш, Бразілія, Індыя, Нігерыя, Японія, знаходзяцца ў межах 100-кіламетровай прыморскай зоны.

У канцы XX — пачатку XXI ст. размяшчэнне насельніцтва свету характарызуецца яшчэ больш значнымі зрухамі да ўзбярэжжаў. Эканамічная і дзелавая актыўнасць перамяшчаюцца да берагавых зон мораў і акіянаў. Такі працэс атрымаў назву «прыбярэжны ажыятаж».

Найбольшай шчыльнасцю насельніцтва ў прыбярэжных раёнах адрозніваюцца рэгіёны Паўднёва-Усходняй Азіі (больш за 200 чал./км²), а таксама рэгіёны кантынентальнай Індыі, Пакістана, Мальдывы і Шры-Ланка.

Высокая шчыльнасць насельніцтва адзначаецца на прыбярэжных тэрыторыях краін Еўропы (мал. 92-2) і Блізкага Усходу, а таксама ў рэгіёне Карыбскага басейна. Для ЗША высокая шчыльнасць насельніцтва характэрная для паўночных штатаў атлантычнага ўзбярэжжа (мал. 92-3).

Паразважаем. Узгадайце, як размешчаны адносна ўзбярэжжаў асноўныя глабальныя гарады.

Паводле прагнозу ЮНЕСКА, на працягу бліжэйшых 20 гадоў доля насельніцтва, якое пражывае на адлегласці менш за 50 км ад берагавой лініі, узрасце да 70–75 %. Таму рашэнні Канферэнцыі ААН па навакольным асяроддзі і ўстойлівым развіцці (Рыа-дэ-Жанейра, 1992 г.) падкрэсліваюць узрастаючы ўплыў прыморскіх дзяржаў на сусветную эканоміку.