|
 Часткі складаназлучаных сказаў аддзяляюцца коскай, кропкай з коскай, працяжнікам.
К о с к а с т а в і ц ц а паміж часткамі складаназлучаных сказаў, якія аб’яднаны адзіночнымі злучнікамі:
• спалучальнымі і, ды (у значэнні ‘і’), дый (ды і): Чалавек — складаная істота, і яго нялёгка зразумець (Л. Галубовіч). [ ], і [ ]; У камінку гудзе вятрыска, і бор за вокнамі шуміць (Р. Баравікова). [ ], і [ ];
• супраціўнымі а, але, ды (у значэнні ‘але’), ж (жа), аж, аднак, затое, толькі: Чорны яшчэ толькі пачынаў, а крытыка ўжо ахрысціла яго «беларускім Дастаеўскім» (М. Тычына). [ ], а [ ]; У печцы трашчалі дровы, але настылы за зіму пакоік награваўся марудна (І. Навуменка). [ ], але [ ]; А навокал белая цішыня, толькі дрэвы патрэскваюць ад марозу (Л. Валасюк). [ ], толькі [ ]; Залева* пакрысе слабела, затое вецер штохвіліны перамяняўся (Я. Конеў). [ ], затое [ ];
• размеркавальнымі або (альбо), ці: Бягуць дні вельмі хутка, або неўтаймавана ляцяць гады. [ ], або [ ].
Заўвага. К о с к а н е с т а в і ц ц а паміж часткамі складаназлучанага сказа, якія звязаны адзіночнымі злучнікамі і, ды (у значэнні ‘і’), або, ці, калі:
• у сказе ёсць агульны член, агульная часціца або пабочнае слова, якія адносяцца як да першай, так і да другой часткі: Вясной светлы сок прарывае бяросту і рэкі сплаўляюць у мора свой панцыр (П. Панчанка). [ ] і [ ]; Толькі вецер гудзеў ды гнуліся дрэвы да долу. [ ] ды [ ]; Сапраўды, прапанаванае заданне было нескладанае і выканалі яго ўсе вучні. [ ] і [ ];
• часткі з’яўляюцца безасабовымі, няпэўна-асабовымі або назыўнымі сказамі: Светла ды марозна. [ ] ды [ ]; Аб’явілі пасадку і падалі трап. [ ] і [ ]; Яркае сонца ці дождж. [ ] ці [ ];
• часткі маюць форму пытальных, пабуджальных або клічных сказаў: Прадукцыя гэтага прадпрыемства карыстаецца попытам і людзі з ахвотай набываюць тавары новай маркі? [ ] і [ ]? Колькі прыгажосці і колькі экспрэсіі! [ ] і [ ]!
К о с к а н е с т а в і ц ц а, калі дзейнік у другой частцы выражаны займеннікам сам: Валянцін добра ведае гэты горад і сам можа быць нашым гідам. [ ] і [ ].
К о с к а с т а в і ц ц а паміж часткамі складаназлучаных сказаў, якія аб’яднаны паўторнымі злучнікамі і — і, ні — ні, то — то, не то — не то, або (альбо) — або (альбо), ці — ці, ці то — ці то: І лугавая птушка кліча, і ад травы салодкі пах змывае горкі пыл з аблічча і застывае на губах (Р. Баравікова). І [ ], і [ ]; І звоны гучаць, і гром шырыцца, і цішыня ляжыць (К. Чорны). І [ ], і [ ], і [ ]. Ні колас на ніве не ўскалыхнецца, ні ліст на дрэве не ўзварухнецца (М. Багдановіч). Ні [ ], ні [ ]; То ўспыхнуць яркія фарбы пад промнямі сонца, то зашарэе за акном (Т. Стадольнік). То [ ], то [ ]; Ці ён забыўся на яе словы, ці нейкія думкі адцягвалі ад песні (М. Лынькоў). Ці [ ], ці [ ]; Ці то дождж секане, нібы шротам, па твары, ці то спёка абпаліць знарок усяго (В. Максімовіч). Ці то [ ], ці то [ ].
К р о п к а з к о с к а й с т а в і ц ц а паміж часткамі складаназлучанага сказа, якія звязваюцца паміж сабой:
• злучнікамі але, толькі, аднак і іншымі, калі гэтыя часткі разгорнутыя і (або) маюць свае знакі прыпынку: Вада ў крыніцы пульсавала, званіла, як званочак; аднак людзі не заўважалі яе. [ ]; аднак [ ];
• злучнікам а, калі састаўныя часткі разгорнутыя і маюць свае знакі прыпынку: Вясна пачалася рана; а пад канец мая ўжо красавалі, пераліваючыся рознымі фарбамі, кветкі позняга лета. [ ]; а [ ];
• злучнікамі і, ды (у значэнні ‘і’), калі яны аб’ядноўваюць дзве састаўныя часткі, якія без гэтых злучнікаў былі б самастойнымі сказамі, раздзеленымі кропкай: Вільготнымі грудамі жаўцела пры дарозе гліна; і гэта яна навеяла Пілату надзвычайны настрой (К. Чорны). [ ]; і [ ]; Неўпрыкмет распусціліся коцікі, збіраючы вакол сябе пчол; ды навокал стаяў прыемны водар. [ ]; ды [ ].
Паміж часткамі складаназлучанага сказа с т а в і ц ц а п р а ц я ж н і к, калі:
• у другой частцы падкрэсліваецца вынік у адносінах да першай: А будзе хлеб — і будуць песні (Л. Галубовіч). [ ] — і [ ]; Сонца шчыруе — і лета цвіце (В. Ярац). [ ] — і [ ];
• у сказе перадаецца нечаканасць, хуткая змена з’яў або падзей: Адна хвіліна — і машына чакала ля пад’езда. [ ] — і [ ]; Момант — і Сцёпкава постаць знікае з Аленчыных вачэй (Я. Колас). [ ] — і [ ];
• у сказе перадаецца супрацьпастаўленне: Мікіта ў чарговы раз праглядаў матэрыял — і яму зноў і зноў не падабалася (А. Беланожка). [ ] — і [ ].
|