Беларуская літаратура. 11 клас

Апавяданне «Хлопцы самай вялікай вайны» было напісана ў 1970 годзе, праз 14 гадоў пасля апавядання «Сямнаццатай вясной», і адрозніваецца ад яго больш сталым асэнсаваннем падзей ваеннага часу, лёсу пакалення 1925 года нараджэння, якое амаль на сто працэнтаў загінула на фронце, у партызанах або ў фашысцкай няволі. Гэта твор-рэквіем па «забітым» пакаленні. 

І. Навуменка добра ўсведамляў выключную ролю-місію сваіх аднагодкаў у Вялікай Айчыннай вайне. Сваё меркаванне падмацоўваў выказваннем легендарнага генерала Г. Жукава, які на пытанне «Вось мы перамаглі немцаў на Курскай дузе, немцы былі яшчэ даволі моцныя, скажыце, супастаўляючы нашу армію савецкую і нямецкую, як Вы на гэта глядзіцё, што было мацней у немцаў, што было мацней у нас?» адказаў: «Генштаб быў мацней за генералітэт. І генштаб мацнейшы быў у немцаў. На першым часе мацнейшай у немцаў была і тэхніка, афіцэрскі састаў быў мацнейшы. А што ў нас? А ў нас мацнейшы быў радавы баец. Асабліва моладзь, якая дзесяцігодкі паканчала». 

Пацвярджаючы выказванне Жукава, І. Навуменка канстатаваў: «Знаеце, неяк у яго [нашага байца] гарызонты былі шырэйшыя, і я з гэтым цалкам згодзен. Мы ў 1941 годзе афіцэрскага складу вельмі многа страцілі. І тут вось гэты хлопец, з васьмю, дзевяццю, дзесяццю класамі ці з двума курсамі інстытута, яго бралі на курсы на месяц ці болей. Але паколькі ён граматны, ён хутка ўсё схватваў. У нас, у афіцэрах, хто былі? Тыя, кадравыя, іх мала засталося. А вось гэтыя хлопцы, з дзевяццю класамі, з двума курсамі інстытута, яны даходзілі па званню да палкоўнікаў. Вось такі кадравы састаў. Ну і канешне, хлопцы гэтыя былі граматныя. Я сам памятаю, у палку афіцэр разведкі, памочнік начальніка штаба, называўся ПНШ Чыгір, дык ён карты не ўмеў расчытваць, скончыў шэсць класаў калісьці. Дык быў капітанам. А я дайшоў толькі да старшыны. Не хачу хваліцца, але я зводкі складаў. Усё-такі адукацыю сярэднюю атрымалі. Нашы байцы, асабліва граматныя, пісьменныя, яны сваю задачу, нават ваенную задачу, разумелі і выконвалі лепш. Але ж радавых болей за афіцэраў. І вось Жукаў, ды не толькі Жукаў, сказаў, што вайну выйграў дзесяцікласнік».