Прыклады рашэння задач

Задачы да раздзела 6

§ 31 ● У чалавека ўменне лепш валодаць правай рукой (праварукасць) поўнасцю дамінуе над леварукасцю. Жанчына-праўша, бацька якой быў леварукім, выйшла замуж за мужчыну-ляўшу. Якая верагоднасць нараджэння ў гэтай сям’і дзіцяці-ляўшы?

Рашэнне

1. Увядзём абазначэнні генаў:

А — праварукасць (праўша);

а — леварукасць (ляўша).

2. Вызначым генатыпы бацькоў і запішам ход скрыжавання. Жанчына праўша, значыць, яна можа мець генатып АА ці Аа. Ва ўмове таксама сказана, што яе бацька быў ляўшой (генатып аа), значыць, дачка ўнаследавала ад яго ген а. Такім чынам, генатып жанчыны Аа. Генатып яе мужа аа, паколькі па ўмове задачы ён ляўша. Скрыжаванне можна запісаць любым спосабам (на выбар):

3. Такім чынам, расшчапленне па фенатыпе (і па генатыпе) у патомстве склала 1 : 1. Верагоднасць нараджэння дзіцяці-правшы-50 %, ляўшы-таксама 50 %.

Адказ: верагоднасць нараджэння дзіцяці-ляўшы — 50 %.

§ 32 ● Усе нашчадкі, атрыманыя ад скрыжавання раслін ільвінага зеву з шырокімі і вузкімі лістамі, маюць сярэднія па шырыні лісты. У выніку скрыжавання раслін з сярэднімі лістамі атрымана 80 раслін ільвінага зеву. Колькі з іх мае вузкія лісты, калі расшчапленне адпавядае тэарэтычна чаканаму? Як наследуецца шырыня лістоў ільвінага зеву?

Рашэнне

1. Гены, якія вызначаюць шырыню лістоў ільвінага зеву, узаемадзейнічаюць па тыпе няпоўнага дамінавання, паколькі ў гібрыдаў праяўляецца прамежкавая прымета — сярэднія лісты. Значыць, расліны з сярэднімі лістамі — гетэразіготы.

2. З умовы задачы невідавочна, якая прымета з’яўляецца дамінантнай (шырокія лісты ці вузкія), а якая — рэцэсіўнай. Пры няпоўным дамінаванні гэта не важна, паняцці «дамінантны» і «рэцэсіўны» ў дадзеным выпадку выкарыстоўваюцца толькі для зручнасці (у адрозненне ад поўнага дамінавання). Дапусцім, дамінантны ген вызначае шырокія лісты, а рэцэсіўны — вузкія (можна абазначыць гены «наадварот», адказ задачы ад гэтага не зменіцца). Увядзём абазначэнні генаў, пакажам фенатып гетэразіготных раслін:

А — шырокія лісты;

а — вузкія лісты;

Аа — сярэднія лісты.

3. Запішам ход скрыжавання раслін з сярэднімі лістамі:

4. У патомстве назіраецца расшчапленне 1 : 2 : 1. Агульная коль­касць нашчадкаў — 80, пры гэтым вузкія лісты наследуе 25 %. Значыць, колькасць раслін з вузкімі лістамі: 80 · 25 % : 100 % = 20.

Адказ: шырыня лістоў ільвінага зеву наследуецца па тыпе няпоўнага дамінавання, вузкія лісты мае 20 раслін.

●  Мужчына з кроўю I групы ажаніўся з жанчынай, якая мае кроў IV групы. Якая верагоднасць нараджэння ў гэтай сям’і дзіцяці з кроўю: а) I групы; б) II; в) III; г) IV?

Рашэнне

1. Групы крыві па сістэме АВ0 кантралююцца трыма генамі, два з якіх узаемадзейнічаюць па тыпе кадамінавання, што прыводзіць да з’яўлення крыві IV групы. Увядзём абазначэнні, пакажам адпаведныя прыметы (не забываючы пра IV групу крыві):

I0 — I група крыві;

IA — II група крыві;

IB — III група крыві;

IAIB — IV група крыві.

2. Генатып чалавека з IV групай крыві — толькі IAIB, з I — толькі I0I0, іншыя варыянты выключаны. Запішам ход скрыжавання:

3. Расшчапленне ў патомстве 1 : 1. Верагоднасць нараджэння дзіцяці з кроўю II групы — 50 %, III — 50 %. З’яўленне дзяцей з кроўю I ці IV груп у гэтай сям’і немагчымае.

Адказ: а) 0 %; б) 50 %; в) 50 %; г) 0 %.

§ 33 ● У чалавека рэзус-дадатнасць поўнасцю дамінуе над рэзус-адмоўнасцю. У сям’і, дзе абодва бацькі рэзус-дадатныя, у маці кроў I групы, а ў бацькі — III, нарадзілася рэзус-адмоўнае дзіця з кроўю I групы. Якая верагоднасць нараджэння ў гэтых бацькоў рэзус-дадатнага дзіцяці з кроўю III групы?

Рашэнне

1. Увядзём абазначэнні генаў:

I0 — I група крыві;

IA — II група крыві;

IB — III група крыві;

IAIB — IV група крыві;

D — рэзус-дадатнасць (Rh+);

d — рэзус-адмоўнасць (Rh–).

2. Вызначым генатыпы бацькоў. Па ўмове задачы ў рэзус-дадатнай маці кроў I групы, што дазваляе запісаць частку яе генатыпу (фенатыпічны радыкал) наступным чынам: I0I0D—  (або  ). У рэзус-дадатнага бацькі кроў III групы — запішам частку яго генатыпу ў выглядзе: IB—D— (або ). Ва ўмове сказана, што ў гэтых бацькоў ёсць рэзус-адмоўнае дзіця з кроўю I групы — яго генатып I0I0dd (или ). У дзіцяці ў кожнай алельнай пары адзін з генаў атрыманы ад маці, другі — ад бацькі. Значыць, у абодвух бацькоў у генатыпе ёсць як ген I0, так і ген d. Дапоўнім генатыпы бацькоў адпаведнымі генамі і запішам скрыжаванне:

3. Пабудуем рашотку Пенэта, у ячэйках якой пакажам генатыпы і фенатыпы дзяцей (F1):

4. Разлічым верагоднасць нараджэння рэзус-дадатнага дзіцяці з кроўю III групы:  · 100 % = 37,5 %.

Адказ: верагоднасць нараджэння рэзус-дадатнага дзіцяці з кроўю III групы роўна 37,5 %.

§ 33-1 ● Фіялетавая афарбоўка пялёсткаў духмянага гарошку вызначаецца ўзаемадзеяннем двух неалельных дамінантных генаў, змешчаных у розных парах храмасом. Пры адсутнасці аднаго з гэтых генаў (ці абодвух) фіялетавы пігмент не сінтэзуецца, і кветкі аказваюцца белымі. У выніку самаапылення дыгетэразіготнай расліны было атрымана 64 нашчадкі. Колькі асобін унаследавала белыя кветкі, калі расшчапленне адпавядала тэарэтычна чаканаму?

Рашэнне

1. Абазначым гены адной алельнай пары як А і а, другой — B і b. Вызначым фенатыпічны радыкал для раслін, якія маюць фіялетавыя кветкі:

А—В— — фіялетавыя кветкі.

Ва ўсіх іншых выпадках кветкі будуць белымі.

2. Запішам скрыжаванне дыгетэразіготных раслін. Рашотку Пенэта ў дадзеным выпадку выкарыстоўваць неабавязкова, бо ва ўмове сказана, што неалельныя гены змешчаны ў розных парах храмасом. Такім чынам, гэтыя гены будуць наследавацца незалежна і камбінавацца ва ўсіх магчымых спалучэннях (трэці закон Мендэля). Таму патомства, атрыманае шляхам самаапылення дыгетэразігот, можна запісаць у выглядзе:

9A—B— : 3A—bb : 3aaB— : 1aabb.

3. Такім чынам, у патомстве назіраецца расшчапленне па фенатыпе ў суадносінах 9 фіялетавых : 7 белым. Доля раслін з белымі кветкамі складае . Значыць, з 64 патомкаў белую афарбоўку пялёсткаў унаследавалі: 64 · 7 : 16 = 28 раслін.

Адказ: белыя кветкі ўнаследавалі 28 асобін.


● У гарбуза жоўты колер пладоў дамінуе над зялёным. Дзеянне генаў, якія вызначаюць жоўтую і зялёную афарбоўку, можа быць прыгнечана дамінантным супрэсарам, змешчаным у іншай пары храмасом. Пры яго наяўнасці ў раслін фарміруюцца белыя плады. Якое расшчапленне па фенатыпе будзе назірацца ў патомстве, атрыманым ад скрыжавання дыгетэразіготных раслін, якія маюць белыя плады, з гетэразіготнымі жаўтаплоднымі?

Рашэнне

1. Увядзём абазначэнні генаў:

A — жоўтыя плады;

a — зялёныя плады;

I — белыя плады (супрэсар — прыгнятае гены А і а);

i —  не мае фенатыпічнага праяўлення.

2. Дыгетэразіготныя расліны маюць генатып AaIi, гетэразіготныя жаўтаплодныя — Aaii (пры наяўнасці супрэсара I жоўтая афарбоўка не змагла б праявіцца). Запішам скрыжаванне:

3. Такім чынам, сярод нашчадкаў   будуць мець белыя плады,   — жоўтыя і  — зялёныя.

Адказ: у патомстве будзе назірацца расшчапленне па колеры пладоў у суадносінах 4 белыя : 3 жоўтыя : 1 зялёны.


● Апераныя ногі ў курэй дамінуюць над голымі. Гэта прымета кантралюецца дзвюма парамі алеляў, лакалізаванымі ў негамалагічных храмасомах. Вызначана, што дадзеныя неалельныя гены ўзаемадзейнічаюць па тыпе некумулятыўнай полімерыі. Дыгетэразіготная курыца прайшла аналізуючае скрыжаванне. Якая імавернасць (%) з'яўлення ў патомстве асобін з аперанымі нагамі?

Рашэнне

1. Увядзём абазначэнні генаў. Пры гэтым улічваем, што палімерныя гены прынята абазначаць аднолькавымі літарамі з лічбавымі індэксамі (гены кожнай алельнай пары павінны мець аднолькавы індэкс):

А1, A2 — апераныя ногі;

a1, a2 — голыя ногі.

2. Дыгетэразіготная курыца (А1а1А2а2) прайшла аналізуючае скрыжаванне, г. зн. скрыжавалі з рэцэсіўным дыгомазіготным самцом — а1а1а2а2. Запішам ход скрыжавання. Пры вызначэнні фенатыпу нашчадкаў не забываем, што тып узаемадзеяння генаў — некумулятыўная полімерыя. Гэта значыць, што ва ўсіх асобін, якія маюць у генатыпе хаця б адзін дамінантны алель, выяўляецца дамінантная прымета — апераныя ногі.

3. У патомстве адбываецца расшчапленне:  наследуюць апераныя ногі і  — голыя. Такім чынам, імавернасць з'яўлення асобін з аперанымі нагамі складае  75 %.

Адказ: імавернасць з'яўлення ў патомстве асобін з аперанымі нагамі  — 75 %.

§ 34 ● У дразафілы шэрая афарбоўка цела дамінуе над чорнай, а чырвоныя вочы — над пурпурнымі. Гены, якія кантралююць афарбоўку цела і колер вачэй, знаходзяцца ў другой пары храмасом на адлегласці 8 марганід адзін ад аднаго. Самку, гетэразіготную па абедзвюх прыметах (пры гэтым шэрую афарбоўку цела яна ўнаследавала ад аднаго з бацькоў, а чырвоны колер вачэй — ад другога) скрыжавалі з чорным самцом, які мае пурпурныя вочы. Якая імавернасць з'яўлення ў патомстве: а) шэрых асобін з чырвонымі вачамі? б) чорных асобін з чырвонымі вачамі?

Рашэнне

1. Увядзём абазначэнні генаў, вызначым адлегласць паміж імі:

А — шэрае цела;

а — чорнае цела;

В — чырвоныя вочы;

b — пурпурныя вочы;

rfAB = 8 % (8 марганід).

2. Гены, якія вызначаюць афарбоўку цела і колер вачэй, счэплены. Дыгетэразіготная самка ўнаследавала шэрую афарбоўку цела (А) і чырвоныя вочы (В) ад розных бацькоў, таму яе генатып трэба запісаць як: AaBb (або ). Чорны самец з пурпурнымі вачамі мае генатып aabb (або  ). Запішам скрыжаванне, улічваючы, што ў дыгетэразіготнай самкі ўтвараюцца два тыпы некрасоверных гамет у роўных суадносінах і два тыпы красоверных гамет таксама ў роўных суадносінах. Для зручнасці вылучым красоверныя гаметы і асобіны зорачкамі (*):

3. Разлічым працэнтныя суадносіны асобін у F1. Адлегласць паміж генамі — 8 марганід, значыць, кросінговер паміж імі працякае з імавернасцю 8 %. Такім чынам, агульная колькасць красоверных асобін складзе 8 % (а асобін кожнага фенатыпічнага класа — па 4 %). Агульная колькасць некрасоверных асобін роўна: 100 % – 8 % = 92 % (г. зн. кожны фенатыпічны клас — па 46 %).

Адказ: імавернасць з'яўлення ў патомстве: а) шэрых асобін з чырвонымі вачамі — 4 %; б) чорных асобін з чырвонымі вачамі — 46 %.

§ 35 ● Дальтанізм абумоўлены рэцэсіўным генам, лакалізаваным у Х-храмасоме. У адной сям’і маці хварэе на дальтанізм, а бацька нармальна адрознівае колеры. Якая верагоднасць нараджэння ў гэтай сям’і: а) дзіцяці, якое нармальна адрознівае колеры; б) дальтоніка сярод сыноў?

Рашэнне

1. Увядзём абазначэнні генаў:

А — нармальнае колераадчуванне (норма);

а — дальтанізм.

2. Генатып маці, хворай на дальтанізм, — ХаХа (у храмасомнай форме запісу ). Генатып здаровага бацькі — ХАY (). Запішам ход скрыжавання:

3. Верагоднасць нараджэння дзіцяці з нармальным колераадчуваннем — 50 %, прычым гэта толькі дзяўчынкі, і ўсе яны будуць носьбіткамі гена дальтанізму. Усе сыны ў гэтай сям'і — дальтонікі, таму верагоднасць нараджэння дальтоніка сярод сыноў — 100 %.

Адказ: а) верагоднасць нараджэння дзіцяці, якое нармальна адрознівае колеры, — 50 %; б) верагоднасць нараджэння дальтоніка сярод сыноў — 100 %.


● У канарэяк даўжыня дзюбы — аўтасомны прымета, прычым кароткая дзюба дамінуе над доўгай. Зялёная афарбоўка пёраў дамінуе над карычневай, колер апярэння кантралюецца генамі, лакалізаванымі ў Z-храмасоме. Дыгетэразіготнага самца скрыжавалі з зялёнай самкай, якая мае доўгую дзюбу. Якая верагоднасць з'яўлення ў патомства: а) зялёных асобін з кароткай дзюбай? б) карычневых самак з доўгай дзюбай? в) зялёных асобін з доўгай дзюбай сярод самцоў?

Рашэнне

1. Увядзем абазначэнні генаў:

А — кароткая дзюба;

а — доўгая дзюба;

В — зялёная афарбоўка;

b — карычневая афарбоўка.

2. У птушак гетэрагаметнай полам з'яўляюцца самкі, таму генатып зялёнай самкі, якая мае доўгую дзюбу, трэба запісаць як aaZBW (). Самец дыгетэразіготны — яго генатып AaZBZb (). Запішам скрыжаванне:

3. Пабудуем рашэтку Пенэта, у якой пакажам генатыпы і фенатыпы патомства (F1):

4. Верагоднасць з'яўлення зялёных асобін з кароткая дзюбай (у дадзеным выпадку поласобін не важны):  · 100 % = 37,5 %; карычневых самак з доўгай дзюбай:  · 100 % = 12,5 %. Верагоднасць з'яўлення зялёных асобін з доўгай дзюбай сярод самцоў складае  · 100 % =  · 100 % = 50 %.

Адказ: а) Зялёных асобін з кароткай дзюбай — 37,5 %; б) карычневых самак з доўгай дзюбай — 12,5 %; в) зялёных асобін з доўгай дзюбай сярод самцоў — 50 %.