Беларуская мова. 10 клас

Выклічнікі — нязменныя словы, якія не адносяцца ні да самастойных, ні да службовых часцін мовы і служаць для выражэння пачуццяў, экспрэсіўных ацэнак, пабуджэння, закліку, але не называюць іх: ох, ай, эге-ге, алё, ура, біс, дзякуй, калі ласка і інш.

Паводле паходжання выклічнікі бываюць невытворныя і вытворныя.

Невытворныя выклічнікі не суадносяцца з іншымі часцінамі мовы, могуць складацца з аднаго гука (а, э), спалучэння гукаў (эй, ах) ці іх паўтарэння (о-о-о, ай-яй-яй).

Вытворныя выклічнікі ўтварыліся ад слоў іншых часцін мовы: жах, бацюхны (ад назоўнікаў), дзякуй, падумаеш (ад дзеясловаў), здароў (ад прыметніка), прэч (ад прыслоўя), о-то-то (ад займенніка), добры дзень (ад спалучэнняў розных часцін мовы).

Некаторыя выклічнікі запазычаны з іншых моў: алё (ало), біс, брава, ура і інш.

Выклічнікі сінтаксічна не звязаны са сказам (членамі сказа не з’яўляюцца), аднак могуць выконваць ролю іншых часцін мовы (у такім выпадку яны з’яўляюцца членамі сказа): У адказ пачулася ціхае «бывай» (бывай – дзейнік).

На пісьме пасля выклічнікаў ставіцца коска або клічнік: – Ой, мама! Мы ўжо ў дарогу збіраемся (А. Вольскі); Гм! Праўдзівы ты мастак! (Я. Колас). Калі выклічнік знаходзіцца ў сярэдзіне сказа, ён выдзяляецца коскамі з двух бакоў: Эх, мароз, эх, дзед жартлівы! (Я. Колас). Калі пры выклічніку стаіць асабовы займеннік ты або вы, знак прыпынку пасля выклічніка не ставіцца: – Эх ты, спец! – насмешліва сказаў Віктар (Я. Маўр).

Да выклічнікаў набліжаюцца гукаперайманні (гукапераймальныя словы). Яны не выражаюць пачуццяў і пабуджэнняў і ўжываюцца для перадачы розных гукаў жывой і нежывой прыроды: ку-ку, гаў-гаў, цік-так і інш.

Гукаперайманні могуць выконваць ролю іншых часцін мовы: Пан узяў рог пакручасты, пазалочаны, блішчасты, важна выставіў нагу, галаву крыху адкінуў ды расправіў грудзі, спіну і ў ражок той – тру-гу-гу! (Я. Колас). У гэтым сказе гукаперайманне выконвае ролю дзеяслова-выказніка.