* «Страцім-лебедзь»
Характарыстыка вобразнай сістэмы
У цэнтры ўвагі балады — моцная і гордая птушка Страцім-лебедзь:
Яго звычаі — арліныя,
Яго ўцехі — сакаліныя;
Пер’і-пер’ечкі бялеюцца
Ды на золку агнявеюцца.
У яго крыле — трыста тры пяра:
Узмахне крылом — быццам бор шуміць,
Узмахне другім — што мяцель гудзіць.
У беларускім фальклоры лебедзь — адзін з улюбёных вобразаў, які ўвасабляе вернасць у каханні, хараство, чысціню і святасць. У Максіма Багдановіча гэта сімвал творчага пачатку і волі, незалежнасці, перакананасці ў сваёй праўдзе, унікальнасці, абранасці:
Ды ўзяў туды Ной і птах і звяроў,
Каб не звёўся іх род з зямлі.
Ды не плыў к яму з мора сіняга
Страцім-лебедзь — горды, моцны птах.
Толькі гэта птушка была здольна абараніць ад смерці «дробных птахаў», якія «енчаць жаласна, ад нуды крычаць, // Выглядаюць стуль прытулачку». Максім Багдановіч не адлюстроўваў ваенных падзей, але паказваў сітуацыю не менш страшную — знішчэнне слабых і безабаронных, калі ўратавацца немагчыма. Аднак заўсёды знаходзіўся той, хто быў здольны ахвяраваць сабой дзеля іншых, дзеля дасягнення высокіх мэт. Як знаходзяцца і тыя, хто праз свой эгаізм, няўдзячнасць і няздольнасць да спачування можа загубіць жыццё іншых:
Лебедзь з сілы выбіваецца,
Птушкі ажна усцяшаюцца.
Колькі ні прасіў-маліў Страцім-лебедзь пра адпачынак, але птушкі не паслухалі яго. Фінал балады трагічны: «горды, моцны птах» загінуў у сінім моры. Учынак птушкі абуджае пачуццё павагі да моцных духоўна і дальнабачных людзей, здольных паказаць іншым іх лепшыя і горшыя бакі.