Беларуская літаратура. 10 клас

Танічнае вершаскладанне — сістэма вершаскладання, у аснове якой — аднолькавая колькасць моцных, або апорных, націскаў у вершаваных радках. Колькасць жа ненаціскных складоў паміж націскнымі можа быць рознай. _______________

Мастацкая дэталь —  выяўленчая і выразная падрабязнасць, рыса або элемент прадмета, партрэта, інтэр’ера, пейзажу і іншага лiтаратурнага твора, якая нясе значную iдэйна-эмацыянальную i сэнсавую нагрузку.

У вершах паэткі прасочваюцца рысы вуснай народнай творчасці (танічнае вершаскладанне, фальклорныя вобразы і эпітэты, параўнанні, звароткі), звязаныя з песеннай традыцыяй, у творах прысутнічаюць рамантычна-сімвалічныя вобразы, засяроджваецца ўвага на мастацкіх дэталях. Паэтычны стыль Цёткі вылучаецца адмысловай («няроўнай») рытмікай і інтанацыйнай выразнасцю (прынцып інтанацыйнага падкрэслівання), выкарыстаннем гукапісу і тропаў, адметным паэтычным сінтаксісам.

Сінтаксіс паэтычнага твора больш складаны за сінтаксіс празаічнага тэксту. Да паэтычнага сінтаксісу найперш адносяцца рытарычныя фігуры, розныя віды і формы стылістычных (або сінтаксічных) фігур: у вершаваных творах сустракаюцца градацыя, недаказ, паралелізм, разнастайныя паўторы (анафара, эпіфара, шматпрыназоўнікавасць, шматзлучнікавасць) і інш.

Вершы «Мора», «Вера беларуса», «Мае думкі»

У вершы «Мора» (1905), які мае падзагаловак «Рэвалюцыя народная», паэтка стварыла алегарычны малюнак рэвалюцыйнай барацьбы. Вобраз бурнага мора ўвасабляе стыхію народнага бунту, гневу і рашучасці:

Мора вуглем цяпер стала,
Мора з дна цяпер гарыць,
Мора скалы пазрывала,    
Мора хоча горы змыць.   

Вобразы неба і нябеснага трона сімвалізуюць месцазнаходжанне абагоўленага цара. Пры гэтым у вершы не закладзены антырэлігійныя ідэі. Бой паміж «морам» і «небам» апісваецца паэтэсай як смяротны, але неабходны, жаданы, чым сцвярджаецца адпаведная эстэтыка гераічнага і ўзвышанага ў змаганні:

Такі бой вякамі жджэцца,
Такі бой гігантаў дасць…  

У вершы Цёткі «Мора» можна адзначыць дынамізм, эмацыянальнасць, узнёсласць, якія дасягаюцца праз паўторы, схільнасць да  гіпербалізацыі, наяўнасць адпаведных вобразаў і метафар, выкарыстанне гукапісу.

У вершы «Вера беларуса» (1905) створаны вобраз народа-змагара. У творы сцвярджалася думка, што беларусы «людзьмі стануць»: 

Веру, братцы: людзьмі станем,
Хутка скончым мы свой сон...  

Цётка ўскладала пэўныя надзеі на рэвалюцыю, чакала, што ў ХХ стагоддзі абуджаныя грамадзяне напішуць новы, справядлівы закон. Паэтка падрэслівала волю, загартаванасць, непераможную сілу народа. У тым ліку праз паўтор займенніка «мы» Цётка акцэнтавала ўвагу на еднасці, аб’яднанасці розных людзей адной мэтай:

Бачу, братцы, мы не з карт,       
Мы не з гіпсу, мы — з камення,
Мы — з жалеза, мы — са сталі...

Верш, у якім удала выкарыстана градацыя, узмоцненая паўторамі, завяршаецца заклікам:

Цяпер, братцы, мы з граніту,
Душа наша з дынаміту,          
Рука цвёрда, грудзь акута,     
Пара, братцы, парваць пута!

Верш «Вера беларуса» ўспрымаецца адначасова і як разважанне аўтара, і як палымяны заклік да дзеяння, да станоўчых пераўтварэнняў.

У вершы «Мае думкі» (1905—1906) праз зварот да зразумелых чытачу вобразаў (напрыклад, зерне, рэчка) Цётка выказвала сваю любоў да Радзімы, выяўляла імкненне служыць людзям:

Хацела б быць зярном пшаніцы,
Упасць на ніўкі вёскі,                   
Зазалаціцца, без мятліцы            
Даць хлеб смачнейшы трошкі.   

Самаадданае жаданне быць карыснай свайму народу, Радзіме гучыць і ў наступных радках:

Думаць усюды аб народзе,
Родны край усюды сніць... 

Персаніфікацыя (увасабленне) — разнавіднасць метафары, якая заключаецца ў наданні чалавечых уласцівасцей рэчам, прадметам і з’явам прыроды.

Аднак словы персаніфікаванага ветру, якімі заканчваецца твор, гучаць з некаторым песімізмам, што ўказвае на пэўныя сумненні лірычнай гераіні і яе адпаведны душэўны стан:

Я там біўся, я там віўся,      Я ім хаты паламаў,              А ўсё ж такі не дабіўся,       Каб народ свой голас даў!..

Такім чынам, у разгледжаных вершах Цёткі выказваецца занепакоенасць лёсам Бацькаўшчыны і выяўляецца адметны паэтычны стыль.

Літаратурныя сувязі. Грамадскую дзейнасць Цёткі і яе мужа згадаў Максім Гарэцкі ў рамане «Віленскія камунары». У паэзіі Цёткі і Якуба Коласа маюць падабенства лірычныя героі: іх мары вызначаюцца канкрэтнасцю, рэалістычнасцю.