§ 34. Моўныя нормы і культура маўлення
Практыкаванне 365
Прачытайце аналіз тыповых памылак, дапушчаных абітурыентамі на цэнтралізаваным тэсціраванні ў заданнях па марфалогіі і правапісе. Падрыхтуйце (з дапамогай падручнікаў, слоўнікаў, інтэрнэт-рэсурсаў) практыкаванні для аднакласнікаў па тых правілах, што адпавядаюць прааналізаваным заданням.
У мінулыя гады абітурыенты дапускалі найбольшую колькасць памылак пры вызначэнні канчатка асабовых назоўнікаў 2-га скланення з зацвярдзелай асновай: аб прафесару, аб доктару, аб дыктару. Каля 40 % выпускнікоў пры выкананні задання не змаглі правільна вызначыць канчаткі назоўнікаў 1-га скланення з асновай на к, які ў месным склоне адзіночнага ліку чаргуецца з ц: заяўка — (у) заяўцы, закваска — (у) заквасцы, пралеска — (на) пралесцы. 30 % няправільна запісалі канчатак назоўніка дачка´ ў форме меснага склону адзіночнага ліку.
Веданне пачатковай формы любой часціны мовы неабходна для ўмення ўтвараць граматычныя формы слова. Практычна 65 % удзельнікаў тэсціравання не ведалі, што прыметнікі малы, вялікі, добры, дрэнны ўтвараюць простую форму вышэйшай ступені параўнання ад іншых асноў пры дапамозе суфікса -ш-, і таму няправільна адзначылі як пададзеныя ў пачатковай форме прыметнікі меншы, большы, лепшы, горшы. 35 % абітурыентаў не ведалі пачатковай формы іншых прыметнікаў, прапанаваных у заданні ў простай форме вышэйшай ступені параўнання, напрыклад мякчэйшы.
Ад 30 да 60 % абітурыентаў не ведалі правіла асобнага напісання назоўнікаў з прыназоўнікамі пры наяўнасці залежных слоў: у глыбіню марскую, ад веку мінулага, у дзень сонечны і да т. п. Толькі 50 % абітурыентаў правільна напісалі прыслоўі, утвораныя шляхам спалучэння прыназоўнікаў і склонавых форм поўных прыметнікаў і займеннікаў: укрутую, ухаластую, унічыю і інш.
Абітурыенты часцей за ўсё памыляліся ў напісанні не з прыметнікамі, якія можна замяніць сінонімамі без не: недалёкі, неспакойны. Больш за 30 % з іх памылкова напісалі разам не з дзеепрыслоўямі: не знайшоўшы, не дайшоўшы, не заўважыўшы (Паводле З. Бадзевіч).
Дакладна сфармулюйце правілы, пра якія гаворыцца ў тэксце.