§ 22-1. Сустрэча цывілізацый
4. Каланізацыя Паўночнай Амерыкі Англіяй і Францыяй
За Іспаніяй і Партугаліяй, якія першымі распачалі плаванне праз Атлантыку, неўзабаве рушылі ўслед і іншыя краіны. Англія, Нідэрланды і Францыя ігнаравалі іспана-партугальскія дамоўленасці, дасягнутыя ў Тарэсільясе. У XVI і пачатку XVII ст. гэтыя дзяржавы рыхтавалі марскія экспедыцыі для даследавання ўзбярэжжа Паўночнай Амерыкі. Яны імкнуліся знайсці бяспечны паўночна-заходні шлях у Індыю, таму што паўднёвы шлях вакол Паўднёвай Амерыкі быў занадта небяспечным. Аднак неўзабаве стала ясна, што быў адкрыты іншы кантынент. Паколькі Паўднёвая Амерыка ўжо была сферай інтарэсаў Партугаліі і Іспаніі, іншыя еўрапейскія дзяржавы скіравалі сваю ўвагу на Паўночную Амерыку.
У пачатку XVI ст. пачалася французская каланізацыя тэрыторыі сучаснай Канады. У 1535 г. Жак Карцье, абследаваўшы раку Святога Лаўрэнція, абвясціў адкрытыя ім зямлі валоданнем французскага караля. Гэтыя тэрыторыі атрымалі назву «Новая Францыя». Тут былі заснаваныя французскія паселішчы. Рыбалавецкія судны французаў накіроўваліся да берагоў вострава Ньюфаўндленд у пошуках траскі, а французскія гандляры з вялікай выгадай прадавалі ў Еўропе футра, закупленае ў індзейцаў.
Аднак занятыя рашэннем палітычных і рэлігійных канфліктаў у Еўропе, французскія манархі не стымулявалі засяленне Новай Францыі. У выніку колькасць яе насельніцтва доўгі час заставалася невялікай. Тым не менш у 1600 г. кароль Генрых IV надаў «кампаніі Канады і Аркадзіі» выключнае права засноўваць паселішчы і весці гандаль у басейне ракі Святога Лаўрэнція. Неўзабаве быў заснаваны горад Квебек — цэнтр гандлю футрам.
Адсюль французы рушылі ў іншыя часткі Канады, дзе будавалі гандлёвыя факторыі для захоўвання футра, здабытага індзейцамі і французскімі траперамі (паляўнічымі). Вакол Вялікіх азёр і ўздоўж ракі Святога Лаўрэнція быў створаны ланцуг фартоў для абароны гандлю футрам. Да гандляроў футрам далучыліся місіянеры, якія спадзяваліся прывесці да каталіцызму народы Паўночнай Амерыкі.
У канцы XVII ст. вялікую цікавасць да Паўночнай Амерыкі праявіў кароль Людовік XIV. Ён абмежаваў прывілеі футравых гандлёвых кампаній. Каланіяльныя ўлады Новай Францыі заахвочвалі экспедыцыі, што пашырала французскі ўплыў у Паўночнай Амерыцы. У 1682 г. французскі падарожнік Рабер Кавелье дайшоў да вусця Місісіпі, абвясціў басейн ракі французскім уладаннем і назваў гэтую вобласць Луізіянай у гонар караля Людовіка XIV.
Засваеннем Паўночнай Амерыкі заняліся таксама англічане. Яшчэ ў 1497 г. па запрашэнні англійскага караля італьянскі мараплавец Джон Кабат абследаваў усходняе ўзбярэжжа Паўночнай Амерыкі на поўдзень ад вострава Ньюфаўндленд. Наступнае англійскае падарожжа адбылося толькі ў 1576 г., калі Марцін Фробішэр дасягнуў Гудзонова праліва.
Першыя спробы англічан заснаваць у Паўночнай Амерыцы калонію, прынятыя ў 1580-х гг., скончыліся няўдачай. Толькі ў XVII ст., калі дзве прыватныя кампаніі атрымалі ліцэнзіі ад караля на заснаванне калоній, пачалася англійская каланізацыя кантынента.
На працягу XVII ст. англічане засялялі Паўночную Амерыку ад Ньюфаўндленда ў паўднёвым кірунку да сучаснай Джорджыі. Перасяленцы з Англіі стварылі 13 калоній. Адны з іх (напрыклад, Масачусец і Вірджынія) былі заснаваныя гандлёвымі кампаніямі, якія атрымалі на гэта права ад англійскага караля, другія належалі прыватным асобам, звычайна набліжаным да караля.
У кожнай англійскай калоніі з ліку пасяленцаў выбіраўся сход, які прымаў мясцовыя законы. На чале калоніі стаяў губернатар, што прызначаўся каралём. Каланіяльны сход павінен быў адабраць законы, якія ён выдаваў. Такім чынам, каланісты маглі ажыццяўляць некаторы кантроль над справамі калоній.
Англійскі ўрад (у адрозненне ад французскага) заахвочваў перасяленне сваіх падданых ў Новы Свет. У 1630—1700 гг. колькасць насельніцтва англійскіх калоній узрасла з 900 да 200 000 чалавек. Паступова Англія стала аказваць на ход падзей у Паўночнай Амерыцы большы ўплыў, чым Іспанія, Галандыя або Францыя.
Людзі імкнуліся ў англійскія калоніі па розных прычынах. Адны марылі пра свабоду веравызнання. Так, пратэстанты-пурытане заснавалі калоніі Масачусец, Род-Айленд і Канектыкут, а англійскія католікі — Мэрыленд. Іншыя проста шукалі лепшага жыцця: у калоніях у іх быў шанец стаць свабоднымі фермерамі, купцамі, гандлярамі і рамеснікамі.
У паўночных і цэнтральных калоніях, а таксама часткова на поўдні дамінавалі дробныя фермерскія гаспадаркі. Аднак у Вірджыніі, Караліне і Джорджыі склалася плантацыйная сістэма. Падобна да іспанскіх пасяленцаў у Вэст-Індыі, буйны́я землеўладальнікі ўвозілі афрыканскіх рабоў для працы на тытунёвых і рысавых плантацыях.
Павелічэнне прытоку перасяленцаў у англійскія калоніі прывяло да выцяснення карэннага індзейскага насельніцтва з яго зямель. Пасяленцы часам падпісвалі дамовы з індзейцамі аб куплі зямлі, але часцей за ўсё захоплівалі тэрыторыі сілай. Імкнучыся абараніць свой лад жыцця, індзейцы нападалі і руйнавалі шматлікія англійскія паселішчы, англічане адказвалі з не меншай жорсткасцю. Барацьба за землі працягвалася да XIX ст.
Уст. 27