§ 17. Асновы крымінальнага права
Крымінальная адказнасць і пакаранне. Крымінальная адказнасць з’яўляецца самым суровым відам юрыдычнай адказнасці. Яна наступае толькі ў выпадках здзяйснення злачынства.
Крымінальная адказнасць выражаецца ў асуджэнні ад імя Рэспублікі Беларусь па прыгаворы суда асобы, якая здзейсніла злачынства, і прымяненні на аснове асуджэння пакарання або іншых яе мер у адпаведнасці з КК. Да мер крымінальнай адказнасці закон адносіць: пакаранне, адтэрміноўку выканання прызначанага пакарання, умоўнае непрымяненне прызначанага пакарання, асуджэнне без прызначэння пакарання, прымяненне ў адносінах да непаўналетніх прымусовых мер выхаваўчага характару.
Прэзумпцыя невінаватасці — адзін з асноватворных прынцыпаў крымінальнага судаводства, які заключаецца ў тым, што асоба лічыцца невінаватай, пакуль яе віна ў здзейсненым злачынстве не будзе даказана ў парадку, прадугледжаным законам, і ўстаноўлена прыгаворам суда, які ўступіў у законную сілу. Асноўны прынцып прэзумпцыі невінаватасці абвяшчае: «Цяжар доказу крымінальнай віны ляжыць на органе крымінальнага пераследавання».
Крымінальная адказнасць мае тры мэты:
- • выпраўленне асобы, якая здзейсніла злачынства;
- • папярэджанне здзяйснення асуджаным новых злачынстваў;
- • папярэджанне здзяйснення злачынстваў іншымі асобамі.
Крымінальная адказнасць садзейнічае аднаўленню сацыяльнай справядлівасці ў грамадстве.
Пакаранне з’яўляецца мерай крымінальнай адказнасці, якая прымяняецца па прыгаворы суда да асобы, асуджанай за злачынства. Пакаранне заключаецца ў прадугледжаным законам пазбаўленні або абмежаванні правоў і свабод асуджанага. Напрыклад, папраўчыя работы абмяжоўваюць працоўныя і эканамічныя правы асуджанага, пазбаўленне волі звязана з пазбаўленнем цэлага комплексу канстытуцыйных свабод і гарантый, абмежаваннем працоўных, сацыяльных, эканамічных і іншых правоў. Пакаранне носіць прымусовы характар, гэта значыць, прызначаецца вінаватай асобе незалежна ад яе меркавання і пажаданняў, і прымяняецца ад імя Рэспублікі Беларусь, а не ад імя асобных службовых асоб, напрыклад следчага, пракурора, суддзі.
Крымінальным кодэксам Рэспублікі Беларусь прадугледжаны цэлы шэраг пакаранняў. У якасці вышэйшай, выключнай меры пакарання дапускаецца прымяненне смяротнай кары — расстрэлу. Як альтэрнатыва смяротнай кары дапускаецца такая выключная мера пакарання, як пажыццёвае зняволенне. Гэтыя пакаранні прызначаюцца судом за некаторыя асабліва цяжкія злачынствы, звязаныя з наўмысным пазбаўленнем жыцця чалавека пры абцяжваючых абставінах.
Вызначце на аснове аналізу палажэнняў Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь (тэкст змешчаны на сайце http://www.pravo.by) розніцу паміж наступнымі відамі пакаранняў:
- грамадскія работы і папраўчыя работы (п. 1 арт. 49, п. 1 арт. 52);
- абмежаванне волі і пазбаўленне волі (арт. 55, арт. 57).
У адпаведнасці з прынцыпам справядлівасці пакаранне павінна адпавядаць характару і ступені грамадскай небяспекі злачынства, абставінам яго здзяйснення і асобе вінаватага. Крымінальнай адказнасці падлягае асоба, якая дасягнула да часу здзяйснення злачынства 16-гадовага ўзросту. За некаторыя злачынствы крымінальная адказнасць наступае з 14 гадоў, напрыклад за забойства, наўмыснае прычыненне цяжкага ці менш цяжкага цялеснага пашкоджання, згвалтаванне, выкраданне чалавека, крадзеж, грабеж, разбой, вымаганне, раскраданне шляхам мадыфікацыі камп’ютарнай інфармацыі, хуліганства, заведама лжывае паведамленне пра небяспеку, крадзеж і незаконны абарот наркатычных сродкаў, псіхатропных рэчываў.
Артыкул 339. Хуліганства
1. Наўмысныя дзеянні, якія груба парушаюць грамадскі парадак і выражаюць яўную непавагу да грамадства, суправаджаюцца прымяненнем насілля ці пагрозай яго прымянення або знішчэннем ці пашкоджаннем чужой маёмасці або вылучаюцца па сваім змесце выключным цынізмам (хуліганства), — караюцца грамадскімі работамі, або штрафам, або папраўчымі работамі на тэрмін да двух гадоў, або арыштам, або абмежаваннем волі на тэрмін да двух гадоў, або пазбаўленнем волі на тэрмін да трох гадоў…
Артыкул 340. Заведама лжывае паведамленне пра небяспеку
1. Заведама лжывае паведамленне пра выбух, які рыхтуецца, падпал ці іншыя дзеянні, што ствараюць небяспеку для жыцця і здароўя людзей, або прычыненне шкоды ў буйным памеры, або наступленне іншых цяжкіх наступстваў, — караюцца штрафам, або арыштам, або абмежаваннем волі на тэрмін да трох гадоў, або пазбаўленнем волі на тэрмін да пяці гадоў…