Лірыка Пімена Панчанкі

* Верш «Родная мова»

Заўсёды актуальная для беларускага грамадства і нацыянальнай літаратуры праблема захавання мовы па-новаму загучала ў сярэдзіне ХХ стагоддзя. У гэты час у СССР быў узяты курс на русіфікацыю, што, згодна з уяўленнямі кіраўніка краіны Мікіты Хрушчова, павінна было наблізіць утапічную мару пра ўсеагульнае шчасце — паскорыць пабудову камунізму. На жаль, найбольш актыўна і паспяхова нацыянальная мова выцяснялася ў Беларусі. Верш «Родная мова» (1964) — балючы водгук Пімена Панчанкі на тагачасныя рэаліі, востры пратэст супраць іх.

Для лірычнага героя родная мова з’яўляецца натуральнай жыццёвай стыхіяй, «як раса, як сляза, як зара», яна неаддзельная ад прыроднага свету («ластавак шчабятання», «звону світальнага палескіх крыніц», «сіні чабору», «барваў зарніц»). У сітуацыі, калі вынішчэнне мовы паўстае як непазбежнае, ён прапануе пайсці на нявыгадны, але ўсё ж кампраміс: «Толькі месяцаў назвы пакіньце, // Назвы родныя роднай зямлі». У эпоху бяспамяцтва старажытныя назвы застануцца апошнімі знакамі беларускай самабытнасці: «Студзень — з казкамі снежных аблокаў, // Люты — шчодры на сіні мароз, // Сакавік — з сакатаннем і сокам // Непаўторных вясновых бяроз...»

Натуральнае патрабаванне чалавека-патрыёта ў вершы гучыць як балючая просьба пра апошнюю літасць: «Ці плачу я, ці пяю?.. // Восень. На вуліцы цёмна... // Пакіньце мне мову маю, // Пакіньце жыццё мне!» Але і ў гэтай першапачатковай канцоўцы твора савецкія цэнзары ўбачылі дзёрзкасць. Каб зменшыць катэгарычны тон, паэту прыйшлося замяніць фінал на больш «нейтральныя» і лірычныя радкі: «Ці плачу я, ці пяю, // Ці размаўляю з матуляю — // Песню сваю, мову сваю // Я да грудзей прытульваю».