§ 12. РАЗМЯШЧЭННЕ НАСЕЛЬНІЦТВА СВЕТУ
Успамінаем. Калі і дзе з’явіліся першыя людзі на нашай планеце? Ці раўнамерна размешчана насельніцтва на Зямлі? Якія фактары вызначаюць размяшчэнне людзей? |
Для чаго мы гэта вывучаем? Як уплывае змена шчыльнасці насельніцтва на эканамічнае развіццё краіны? Якія праблемы цягнуць за сабой прыродныя катаклізмы і як гэта адбіваецца на размяшчэнні насельніцтва? Якія прагнозы адносна размяшчэння магчыма зрабіць, выкарыстоўваючы статыстычныя дэмаграфічныя паказчыкі? Веды якіх тэрмінаў і паняццяў, вывучаных раней, вам неабходны будуць пры вывучэнні тэмы? |
Размяшчэнне насельніцтва свету, асноўныя фактары. Паміж натуральным рухам, міграцыяй і размяшчэннем насельніцтва існуе непасрэдная сувязь. Карціна размяшчэння насельніцтва свету, якая склалася, — гэта вынік двух вышэйзгаданых працэсаў.
Размяшчэнне насельніцтва — працэс асваення і засялення насельніцтвам тэрыторыі айкумены і фарміравання сеткі паселішчаў на пэўны момант часу. |
У гісторыі развіцця чалавецтва выбар таго ці іншага месца жыхарства вызначаецца характарам працоўнай дзейнасці і магчымасцю ёю займацца. На працягу развіцця грамадства паступова змяняла і ўскладняла характар заняткаў, якія абумоўлівалі месца размяшчэння чалавека (мал. 79).
У размяшчэнні насельніцтва свету вылучаюць тры асноўныя гістарычныя фактары (мал. 80). Аднак варта ўлічваць і дадатковыя фактары: асаблівасці дэмаграфічнага развіцця, міграцыйны, гістарычны (працягласць перыяду фарміравання насельніцтва на дадзенай тэрыторыі), экалагічны, лакальныя фактары, якія дзейнічаюць толькі на пэўнай тэрыторы.
У цэлым нераўнамернасць размяшчэння — гэта сукупны эфект дзеяння ўсіх фактараў.
Размяшчэнне насельніцтва вывучаецца з дапамогай паказчыка шчыльнасці насельніцтва. Ён разлічваецца як адносіны колькасці пастаяннага насельніцтва да плошчы тэрыторыі (без уліку буйных унутраных водных басейнаў).
Насельніцтва свету вельмі нераўнамерна размешчана на паверхні Зямлі. На 7 % сушы пражывае 70 % насельніцтва. Яно засяроджана пераважна ў Паўночным і Усходнім паўшар’ях, у зоне ўмеранага клімату. З другой паловы ХХ ст. быў характэрны зрух насельніцтва да ўзбярэжжаў. Гэта сфарміравала прыбярэжны характар размяшчэння насельніцтва. Самы высокі ўзровень «марынізацыі» размяшчэння насельніцтва адзначаецца ў Аўстраліі (80 %), самы нізкі — у Афрыцы (каля 18 %). У цяперашні час каля 30 % насельніцтва свету жыве на адлегласці да 50 км ад марскога ўзбярэжжа.
Насельніцтва свету засяроджана ў раёнах з невялікай вышынёй над узроўнем мора. Каля 70 % насельніцтва свету жыве не вышэй за 500 м над узроўнем мора і крыху больш за 8 % — на тэрыторыі вышэй за 1000 м над узроўнем мора. На нізінах больш за ўсё насельніцтва пражывае ў Еўропе (69 %) і Аўстраліі (73); менш за ўсё — у Афрыцы (32) і Паўднёвай Амерыцы (42 %).
У свеце вылучаюць чатыры асноўныя арэалы высокай шчыльнасці насельніцтва і чатыры найбольш рэдказаселеныя арэалы(мал. 81).
У свеце ўсё ўзаемазвязана. Дзе і чаму ў свеце размешчаны раёны з высокай і нізкай шчыльнасцю насельніцтва? Прывядзіце прыклады, якія даказваюць дадзеныя факты. Як наступства аварыі на ЧАЭС паўплывалі на змяненне размяшчэння насельніцтва краін-суседзяў? З чым звязана высокая шчыльнасць насельніцтва на акіянічных узбярэжжах Амерыкі і Афрыкі? |