§ 27-2. СССР у 1945 — пачатку 1980-х гг.: палітычнае развіццё
Ключавая ідэя: сацыяльна-палітычная мадэль савецкага грамадства, якая склалася яшчэ ў 1930-я гг., зазнаўшы некаторыя змены, тым не менш выклікала крытыку і нязгоду.
Пасля завяршэння Другой сусветнай вайны савецкае кіраўніцтва працягнула жорсткую ўнутраную палітыку. Новы перыяд палітычнага развіцця пачаўся пасля смерці І. В. Сталіна і ўвайшоў у гісторыю як «хрушчоўская адліга». Дэсталінізацыя і пэўная дэмакратызацыя палітычнай сістэмы прывялі да ідэйнага крызісу кіруючых палітычных вярхоў. У міжнародным плане ўвесь пасляваенны перыяд гісторыі СССР характарызаваўся гонкай узбраенняў і эскалацыяй напружанасці паміж дзвюма супрацьлеглымі сіламі, што процістаялі адна адной, — СССР і ЗША, якія часам змяняліся перыядамі разрадкі. Паміж СССР і Захадам яшчэ з 1920-х гг. існавала так званая жалезная заслона, якая перашкаджала ўсялякаму абмену паміж сацыялістычным і капіталістычным светам.
4. Грамадска-палітычнае становішча ў сярэдзіне 1960-х — пачатку 1980-х гг.
З адхіленнем ад улады М. С. Хрушчова краіну і партыю ўзначаліў Л. І. Брэжнеў. Брэжнеўская адміністрацыя ўзяла курс на згортванне ліберальных пачынанняў Хрушчова. Кансерватыўны ўхіл унутранай палітыкі, неасталінізм былі рэакцыяй савецкай наменклатуры на няўдалыя спробы дабіцца «грамадскай гармоніі» праз поспехі ў эканоміцы.
Ідэалагічна гэты паварот абазначаўся як пабудова ў СССР «развітога сацыялістычнага грамадства». Лозунг перыяду знаходжання ва ўладзе Хрушчова «разгорнутай пабудовы камунізму» быў дыскрэдытаваны.
У 1977 г. была прынята новая Канстытуцыя СССР, у прэамбуле да якой канстатавалася, што Савецкая дзяржава, «выканаўшы задачы дыктатуры пралетарыяту, стала агульнанароднай» і ў краіне пабудавана «развітое сацыялістычнае грамадства». Акрамя таго, у новай канстытуцыі замацоўвалася манапольнае становішча КПСС у палітычнай сістэме. Кампартыя вызначалася як кіруючая і накіроўваючая сіла грамадства, «ядро палітычнай сістэмы». Кантроль з боку партыйнага апарату над усімі бакамі жыцця грамадства быў узмоцнены. Уведзены Хрушчовым прынцып рэгулярнага абнаўлення партыйнай наменклатуры быў адменены на XXIII з’ездзе КПСС у 1966 г. Узмацняўся партыйны кантроль за дзяржаўнымі органамі, адміністрацыяй ВНУ, навуковых інстытутаў, устаноў культуры і аховы здароўя. Матэрыяльнае забеспячэнне партыйна-дзяржаўнага апарату, сістэма льгот і прывілеяў прывяла да зрошчвання яго карумпіраванай часткі з ценевай эканомікай. Згортвалася дэсталінізацыя.
Унутраная палітыка Брэжнева была накіравана на ўмацаванне абараназдольнасці краіны, што прыводзіла да ўзрастання ролі вайскоўцаў. Сацыяльная напружанасць, звязаная з дысідэнцкім рухам, прывяла да ўзмацнення ролі органаў дзяржбяспекі.
Пасля смерці Брэжнева ў лістападзе 1982 г. генеральным сакратаром ЦК КПССС стаў Ю. В. Андропаў, які пачаў уводзіць адміністрацыйныя меры па навядзенні парадку ў краіне.
Пасля смерці Андропава надышло нядоўгае праўленне К.У. Чарненкі (люты 1984 — сакавік 1985 г.), якое нічога не змяніла ў жыцці савецкага грамадства.